Κι όπως η Άνοιξη έχει εγκατασταθεί για τα καλά, με ηλιόλουστες μέρες και πράσινα τοπία, οι οφθαλμοί του αμπελιού έχουν εκπτυχθεί ξεγελασμένοι από τις ανεβασμένες θερμοκρασίες. Και ξαφνικά, ένας ανεπιθύμητος επισκέπτης χτυπά τις νύχτες με ξαστεριά, καθόλου ξένος, μα πάντα το ίδιο καταστροφικός.

Οι βραδινοί παγετοί, που έρχονται με χαμηλές θερμοκρασίες και το θερμόμετρο να δείχνει υπό το μηδέν, αγκαλιάζουν τους αμπελώνες και τυλίγουν τα πρέμνα με λευκή, κρυστάλλινη πάχνη, δίνοντάς τους μια γυάλινη όψη. Και δυστυχώς, παρά τη γοητευτική εικόνα, που μοιάζει σαν να βρισκόμαστε σε κάποιο παραμύθι της Disney, το φαινόμενο μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφικό για ολόκληρη τη χρονιά, μιας και τα σταφύλια είναι κομμάτι δύσκολο να τα πάρουμε.

Κάτι τέτοιο συνέβη και στα ορεινά τμήματα της Νεμέας, με τις θερμοκρασίες να φτάνουν στους -4°C τη νύχτα της 21ης Μαρτίου, στερώντας από πολλά κλήματα τους οφθαλμούς που όλο θάρρος είχαν μόλις «ξεμυτίσει».

Ο ανοιξιάτικος παγετός εμφανίζεται στην πιο τρυφερή και ευαίσθητη φάση των φυτών, δηλαδή όταν ακόμη ίσα που έχουν «σκάσει», όπου μέσα τους κυκλοφορούν άφθονοι χυμοί και είναι εύκολο να παγώσουν και μετά να νεκρωθούν. Είναι ένα κλασικό σενάριο κακής εξέλιξης των πραγμάτων, καθώς όλοι ξέρουμε πως απέναντι στη μητέρα φύση εμείς με τα αμπέλια μας είμαστε πολύ πολύ μικροί.

Η κλιματική κρίση μπορεί να προκαλέσει τεράστιες διακυμάνσεις στις θερμοκρασίες, προκαλώντας στα φυτά σύγχυση και στρες. Με τους ήπιους χειμώνες, τα αμπέλια ωθούνται να εκβλαστήσουν νωρίτερα από το σύνηθες πρόγραμμά τους, που έχει καταγραφεί και παρατηρηθεί από τον ίδιο τους τον αμπελουργό. Ποιο είναι το αποτέλεσμα από αυτή την πρόωρη κινητικότητα; Το ότι υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να πιαστούν επαυτοφώρω από τα τυχόν αναπάντεχα και αψυχολόγητα κρύα της Άνοιξης.

Υπήρχαν χρονιές στο βόρειο ημισφαίριο που ανοιξιάτικοι παγετοί δεν χτύπησαν μονάχα μία φορά, αλλά back to back, με διαφορά μιας εβδομάδας, καταστρέφοντας στο πέρασμά τους ένα μεγάλο ποσοστό οφθαλμών, που εν τέλει δεν δίνουν παραγωγή.

Υπάρχει μια πληθώρα λύσεων πρόληψης του φαινομένου για να είμαστε όλοι χαρούμενοι. Κάποιες είναι εύκολες, άλλες πιο δύσκολες και άλλες οικονομικές αναπόφευκτες συμφορές. Σίγουρα η τοποθεσία του αμπελιού είναι δυνατό όπλο προστασίας: πλαγιές με καλή αποστράγγιση νερού και κατά συνέπεια υγρασίας και ψυχρών ρευμάτων, μπορούν να σταθούν ασπίδα προστασίας του αμπελώνα, σε αντίθεση με κοιλάδες, που είναι πιθανότερο να «εγκλωβίσουν» το ψύχος χωρίς εύκολη διέξοδο.

Το φαινόμενο της ακροτονίας

Πολλοί αμπελουργοί προτιμούν να καθυστερήσουν τα κλαδέματά τους εκμεταλλευόμενοι τη φυσική ιδιότητα του φυτού, την ακροτονία. Πρόκειται για την προτεραιότητα που δίνει το αμπέλι στην έκπτυξη πρώτα των απομακρυσμένων οφθαλμών από τον κορμό, δηλαδή των ακραίων. Το γιατί δίνει αυτή την προτεραιότητα είναι ένα άλλο ζήτημα, προς το παρόν όμως ας επικεντρωθούμε στο ότι, αν το κλάδεμα καθυστερήσει, στον πιθανό ανοιξιάτικο παγετό, εκείνα που θα έχουν βλαστήσει θα είναι τα ακραία μάτια, που στη συνέχεια αφαιρούνται με το κλάδεμα, οπότε και να καούν, ούτε γάτα ούτε ζημιά.

Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και κατάλληλο έδαφος

Ορισμένες ποικιλίες αμπελιού είναι πιο ανθεκτικές στο κρύο και επιλέγονται σε περιοχές με υψηλό ρίσκο παγετού. Ελληνικές ποικιλίες όπως το Ξινόμαυρο, το Λημνιό, το Βλάχικο, η Ντεμπίνα και η Ρομπόλα έχουν αναπτύξει φυσικούς μηχανισμούς άμυνας απέναντι στον ανοιξιάτικο παγετό. Η καθυστερημένη εκβλάστηση και η φυσική ανθεκτικότητα στο κρύο τις καθιστούν ιδανικές επιλογές για περιοχές με ακραία θερμοκρασιακά φαινόμενα. Επίσης, το σκουρόχρωμο έδαφος απορροφά περισσότερη θερμότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας και την απελευθερώνει τη νύχτα, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο παγετού.

Οι φλογισμένοι αμπελώνες της Βουργουνδίας

Στη Βουργουνδία, όταν ο παγετός απειλεί τα πολύτιμα αμπέλια του Chardonnay και του Pinot Noir, οι αμπελουργοί μετατρέπουν τους αμπελώνες τους σε κινηματογραφικά σκηνικά με εκατοντάδες μικρές φωτιές, που λειτουργούν ως θερμάστρες. Η εικόνα των φλεγόμενων σειρών των αμπελιών μέσα στη νύχτα θυμίζει περισσότερο παγανιστική τελετουργία αρχαίου πολιτισμού παρά γεωργική πρακτική. Και σίγουρα, το κόστος είναι όσο τσουχτερό είναι το ψύχος, αλλά δυστυχώς το φαινόμενο «χτυπά» την περιοχή σχεδόν κάθε χρόνο.

Μέθοδος ιγκλού

Πολλοί αμπελώνες, όπως το Chilworth Manor στην Αγγλία, χρησιμοποιούν ψεκασμό με νερό κατά τη διάρκεια των παγετών. Το νερό παγώνει γύρω από τα φυτά και απελευθερώνει θερμότητα, προστατεύοντας τους οφθαλμούς.

Περιμετρικές φυτεύσεις

Σε πολλές περιοχές τοποθετούνται περιμετρικές φυτεύσεις γύρω από τους αμπελώνες, δημιουργώντας ένα είδος μόνωσης απέναντι στους παγετούς και τα ψυχρά ρεύματα.

Τι να κάνουμε όμως, που δυστυχώς δεν είναι όλα ρόδινα ούτε την Άνοιξη όταν η φύση έχει τον τελευταίο λόγο…