Phylloxera στην Τενερίφη: Ο μεγαλύτερος οινικός εφιάλτης χτυπά τα Κανάρια Νησιά
Τον Αύγουστο του 2025, η ειδησεογραφία από την Τενερίφη σόκαρε όλο τον οινικό κόσμο: για πρώτη φορά στην ιστορία των Καναρίων Νησιών, εντοπίστηκε φυλλοξήρα (Daktulosphaira vitifoliae), το έντομο που στα τέλη του 19ου αιώνα κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά τον ευρωπαϊκό αμπελώνα. Η ανακάλυψη, που επιβεβαιώθηκε σε δύο σημεία στη βόρεια Τενερίφη – στη Valle de Guerra και στη La Matanza de Acentejo – έθεσε σε συναγερμό τις τοπικές αρχές και τους οινοπαραγωγούς, απειλώντας μια παράδοση 500 ετών.
Μέχρι σήμερα, το ισπανικό αρχιπέλαγος ήταν μία από τις ελάχιστες αμπελουργικές περιοχές παγκοσμίως απαλλαγμένες από τη φυλλοξήρα. Οι αμπελώνες του, φυτεμένοι κυρίως με αυτόριζα αμπέλια (ungrafted vines), αποτελούν ζωντανά μουσεία. Ποικιλίες όπως η Listán Blanco και η Listán Negro, καλλιεργημένες σε μοναδικά σχήματα κλαδέματος όπως το περίτεχνο cordon trenzado της Λα Οροτάβα, διατηρούν αναλλοίωτη την προ-φυλλοξηρική κληρονομιά. Αυτή η αυθεντικότητα όμως, σήμερα είναι σε κίνδυνο.
Σύμφωνα με τοπικές αναφορές που δημοσιεύονται σε ισπανικά μέσα ενημέρωσης, η αρχική εστία φαίνεται να προήλθε από μολυσμένα φυτά που φύτευσε κάποιος στον κήπο του. Από εκεί, η φυλλοξήρα εξαπλώθηκε σε εγκαταλελειμμένο αμπέλι στη Valle de Guerra, όπου επιβεβαιώθηκε η παρουσία της την 1η Αυγούστου. Λίγες μέρες αργότερα, καταγράφηκε ύποπτο περιστατικό στη La Matanza de Acentejo.
Το πρόβλημα εντείνεται από την ύπαρξη πολλών εγκαταλελειμμένων αμπελώνων στο νησί, που μπορεί να λειτουργήσουν ως «γέφυρες» εξάπλωσης του εντόμου.
Η κλίμακα της απειλής
Η Τενερίφη διαθέτει περίπου 3.200 εκτάρια αμπελώνων κατανεμημένων σε έξι Προστατευόμενες Ονομασίες Προέλευσης (DOs), οι οποίες παράγουν πάνω από το 70% του συνολικού κρασιού του αρχιπελάγους. Η οικονομική και πολιτισμική σημασία τους είναι τεράστια: εκτός από την παραγωγή κρασιού, τροφοδοτούν τον οινοτουρισμό που αποτελεί κομμάτι της τοπικής οικονομίας, με το αρχιπέλαγος να προσελκύει ετησίως 16–18 εκατομμύρια επισκέπτες.
Όπως αναφέρει το Decater, στις 8 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε έκτακτη σύσκεψη με συμμετοχή παραγωγών από όλα τα νησιά, τοπικών και περιφερειακών αρχών. O AVIBO (Σύνδεσμος Οινοπαραγωγών και Οινοποιών των Καναρίων) εξέδωσε επείγουσες οδηγίες:
- Άμεση αναφορά ύποπτων κρουσμάτων.
- Απολύμανση εργαλείων, υποδημάτων και ρούχων.
- Απαγόρευση μεταφοράς φύλλων και άλλου φυτικού υλικού σε κάδους συγκομιδής.
- Ενίσχυση ελέγχων στα λιμάνια και αεροδρόμια.
Ταυτόχρονα, οι τοπικές αρχές έχουν ήδη αφαιρέσει μολυσμένα φυτά και δημιουργούν ζώνες επιτήρησης γύρω από τις εστίες.
Δεν υπάρχει θεραπεία για τη φυλλοξήρα. Η μόνη λύση που έχει αποδειχθεί αποτελεσματική είναι ο εμβολιασμός των ευρωπαϊκών ποικιλιών (Vitis vinifera) σε ανθεκτικά αμερικανικά υποκείμενα. Αυτή η πρακτική, που είναι υποχρεωτική σχεδόν σε όλες τις οινοπαραγωγικές χώρες, δεν εφαρμόζεται στα Κανάρια Νησιά λόγω της μέχρι τώρα απουσίας της φυλλοξήρας. Αυτό σημαίνει πως η μετάβαση σε εμβολιασμένα φυτά θα είναι δαπανηρή, χρονοβόρα και, κυρίως, θα αλλάξει για πάντα τον χαρακτήρα των τοπικών αμπελώνων.
«Σχεδόν όλες οι φυτεύσεις μας γίνονται με massal selection από γειτονικούς αμπελώνες,· κινδυνεύουμε να χάσουμε μεγάλο μέρος της ταυτότητάς μας», δήλωσε ο Agustín García Farráis της Bodegas Tajinaste.
Ο Juan Jesús Méndez, πρόεδρος της DO Islas Canarias και ιδιοκτήτης της Bodegas Viñátigo, μίλησε για «τη μεγαλύτερη πρόκληση της καριέρας μας» αλλά και για μια ευκαιρία συνεργασίας και εκσυγχρονισμού.
Η νέα γενιά δείχνει επίσης αποφασισμένη: «Σε 30 χρόνια ήρθαν πάνω από 60 εισβολικά είδη. Πρέπει να ελέγξουμε τι μπαίνει στο νησί», τονίζει ο γιος του, Jorge Méndez.
Η Ευρώπη του 19ου αιώνα πλήρωσε βαρύ τίμημα όταν η φυλλοξήρα μεταφέρθηκε από την Αμερική μέσω φυτωρίων. Σε λίγες δεκαετίες, καταστράφηκαν σχεδόν όλοι οι αμπελώνες, οδηγώντας σε οικονομική κατάρρευση περιοχών και εξαφάνιση τοπικών ποικιλιών. Μόνο ο εμβολιασμός σε ανθεκτικά υποκείμενα έσωσε την ευρωπαϊκή αμπελουργία. Τα Κανάρια Νησιά, μέχρι σήμερα, ήταν από τα λίγα «καθαρά» καταφύγια αυθεντικών, προ-φυλλοξηρικών αμπελώνων. Η Σαντορίνη, αλλά και διάσπαρτα αμπέλια στην ελληνική επικράτεια και ο αμπελώνας της Κύπρου είναι περιοχές απ΄τις οποίες δεν πέρασε η φυλλοξήρα.
Ο τρύγος έχει ήδη ξεκινήσει στα Κανάρια νησιά , αυξάνοντας τον κίνδυνο διασποράς μέσω εργαλείων και ανθρώπινης δραστηριότητας. Μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου, οι αρχές θα αξιολογήσουν την εξάπλωση και θα αποφασίσουν αν απαιτείται γενικευμένο πρόγραμμα εμβολιασμού. Οι παραγωγοί ζητούν οικονομική στήριξη και νομικά μέτρα για αυστηρότερο έλεγχο εισαγωγών φυτικού υλικού.
Η φυλλοξήρα στην Τενερίφη δεν είναι απλώς μια φυτοϋγειονομική κρίση· είναι μια μάχη για την επιβίωση ενός μοναδικού αμπελουργικού τοπίου. Το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από την ταχύτητα δράσης, την ενότητα του κλάδου και την αποφασιστικότητα των αρχών. Αν κερδηθεί, τα Κανάρια θα έχουν όχι μόνο διαφυλάξει την κληρονομιά τους αλλά και θέσει τις βάσεις για μια πιο ανθεκτική, επαγγελματική και βιώσιμη αμπελουργία. Αν χαθεί, θα σβήσει ένας από τους πιο εντυπωσιακούς αμπελώνες που υπάχουν, πέρα από την οικονομική καταστροφή που θα προκληθεί.
