Η φύση αλλάζει, δεν εκδικείται, και εμείς αλλάζουμε μαζί της.
Η κλιματική αλλαγή αλλάζει τον τρόπο που ζούμε και επομένως τον τρόπο που καλλιεργούμε τις πρώτες ύλες της τροφής μας. Τα φυτά έχουν επιδείξει στο παρελθόν εξαιρετική προσαρμοστικότητα σε παρόμοιες μεταβολές. Οπότε, δεν έχουμε λόγω να θεωρούμε ότι δεν θα τα καταφέρουν και σε αυτήν την περίπτωση.
Η ημερίδα που έγινε στις αρχές του καλοκαιριού, με διοργανωτή το Σύνδεσμο Ελληνικού Οίνου είχε ως κεντρικό θέμα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον αμπελοοινικό κλάδο. Οπωσδήποτε, η διοργάνωσή της είναι μια ακόμα ένδειξη ότι το θέμα είναι φλέγον και κάθε παραγωγικός τομέας προσπαθεί να βρει λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει και σε αυτά που έρχονται.
Αρχικά, το χαλάζι του φετινού Απριλίου στη Σαντορίνη και στη συνέχεια ο καύσωνας σε όλη σχεδόν την ελληνική επικράτεια, είχαν ως αποτέλεσμα μειώσεις της παραγωγής που σε κάποιες περιπτώσεις έφτασαν μέχρι και την ολική καταστροφή.
Είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο; Βεβαίως και όχι.
Η πρωτογενής παραγωγή ήταν ανέκαθεν εκτεθειμένη στα στοιχεία της φύσης και μάλιστα πριν από μερικές δεκαετίες, χωρίς κανένα “δίχτυ” προστασίας από απρόσμενες “πτώσεις”.
Οπότε, γιατί αυτή η έξαρση ανησυχίας; Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία παγκόσμιων μετεωρολογικών οργανισμών, μεταξύ των οποίων και αυτοί της Ελλάδας, η εξέλιξη κάποιων δεικτών, όπως η θερμοκρασία και η υγρασία, αλλά και η καταγραφή ακραίων φαινομένων, αποτυπώνεται ως εκθετικά ανοδική.
Επομένως, η ανησυχία δεν προκύπτει πλέον από το απρόσμενο συμβάν που στο παρελθόν θεωρούσαμε πιθανό, αλλά από ένα σχετικά προβλέψιμο συμβάν στο μέλλον. Μέσα από αυτή την οπτική, μπορούμε να προβλέψουμε με μεγάλη βεβαιότητα ότι το ερχόμενο καλοκαίρι θα έχουμε ξανά ένα καύσωνα ίσης ή και μεγαλύτερης διάρκειας από το φετινό.
Το ποτήρι μπορεί να είναι μισοάδειο και μισογεμάτο ταυτόχρονα.
Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις της ανθρωπότητας για την εξέλιξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής έχουν μια ευρεία γκάμα απαισιοδοξίας. Αν οι επιστήμονες ήθελαν να είναι αντικειμενικοί θα έπρεπε να αναφέρουν συχνότερα δύο ακραία σενάρια.
Στο πρώτο, η κλιματική αλλαγή θα ακολουθήσει αντίστροφη πορεία, χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση. Στο δεύτερο, η κλιματική αλλαγή δεν οφείλεται στον ανθρώπινο παράγοντα, επιπλέον, δεν θα ακολουθήσει αντίστροφη πορεία και επομένως ολόκληρη η ανθρωπότητα κινδυνεύει με αφανισμό.
Κάπου ενδιάμεσα υπάρχουν τα περισσότερα ευρέως διαδομένα σενάρια σήμερα, τα οποία υποστηρίζουν ότι αν κάνουμε πράγματα, θα μπορέσουμε να αντιστρέψουμε την κλιματική αλλαγή ή τουλάχιστον να προσαρμοστούμε στις συνθήκες που αυτή δημιουργεί. Όπως συχνά συμβουλεύουν ψυχολόγοι, αν το απαισιόδοξο σενάριο είναι έτσι και αλλιώς μη αντιστρέψιμο, τότε αποδεχόμαστε το αισιόδοξο, ώστε να συνεχίσουμε να ζούμε ευχάριστα με την ελπίδα. Θα συνεχίσουμε λοιπόν αυτό το άρθρο με οδηγό την ελπίδα.
Μια ημερίδα πολλά συμπεράσματα.
Στην ημερίδα που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Ελληνικού Οίνου στις αρχές του καλοκαιριού, συγκεντρώθηκε η περισσότερη διαθέσιμη πληροφορία που σχετίζεται με την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην αμπελουργία.*
Αν θέλαμε να συνοψίσουμε το σύνολο της ημερίδας σε μια φράση, θα λέγαμε ότι “με τις παρούσες μεθόδους καλλιέργειας του αμπελιού, καθώς θα προχωράμε προς το μέλλον, η κατάσταση θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη με τελικό αποτέλεσμα της ολοκληρωτική σχεδόν εξαφάνιση των αμπελώνων στην Ελλάδα.”
Κανείς όμως δεν φάνηκε να συμφωνεί με αυτήν τη δυσοίωνη προοπτική. Όλοι οι συμμετέχοντες εξέφρασαν την ελπίδα είναι ότι η ανθρώπινη επινοητικότητα θα μπορέσει να δημιουργήσει νέες μεθόδους καλλιέργειας, οι οποίες θα δώσουν τη δυνατότητα να πίνουν κρασί ακόμα και τα εγγόνια μας μέχρι τα βαθιά τους γεράματα.
Ο Πρόδρομος Ζάνης, καθηγητής στον Τομέα Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας στο ΑΠΘ, προβλέπει ότι οι χώρες της Μεσογείου θα βιώσουν μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας, περίπου κατά 0,5 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο και λιγότερες βροχές από 12 έως 30%. Ως εκ τούτου, από τα 2 επεισόδια ξηρασίας ανά δεκαετία που είχαμε στο παρελθόν, βαδίζουμε στα 2.
Κάνοντας μια παρένθεση να σημειώσουμε ότι στις μελέτες που παρουσιάστηκαν σχετικά με τις κλιματικές μεταβολές, δεν περιλαμβάνονταν κάποια που αφορούσε τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα το χαλάζι του φετινού Απριλίου στη Σαντορίνη ή τους καύσωνες που σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Συνεταιριστικής Ένωσης Αμπελοοινικών Προιόντων, επηρέασαν την παραγωγή σε όλη την ελληνική επικράτεια (https://grapemag.gr/frontpage-slideshow/sto-metopo-tou-trygou/).
Η εικόνα που έχουμε από τα περασμένα χρόνια δείχνει ότι τα ακραία φαινόμενα στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί και σε ένταση και σε περιοδικότητα. Ωστόσο, αυτή η παρατήρηση δεν αποτελεί επιστημονική μελέτη. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι οι μεταβολές της κλιματικής αλλαγής θα έχει ως αποτέλεσμα συχνότερα και εντονότερα ακραία καιρικά φαινόμενα. Πρακτικά, δεν έχουμε κάποιο λόγο να πιστεύουμε ότι η Ελλάδα θα αποτελέσει εξαίρεση. Οπότε, μια έρευνα θα μπορούσε να εντοπίσει κυρίως τις περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο και τις πιθανές καταγραφόμενες τιμές των φαινομένων.
Σχετικά με το πως οι κλιματικές μεταβολές επηρεάζουν ήδη τον αμπελοοινικό κλάδο, ο Θεόδωρος Μαυρομάτης, καθηγητής του τομέα Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας στο ΑΠΘ, έδωσε αρκετές πληροφορίες, βασισμένες σε διδακτορική διατριβή που έγινε επιτούτου. Η βασική παρατήρηση είναι ότι στο σύνολο της έκτασης που είναι εφικτή η αμπελοκαλλιέργεια, η οποία είναι 50 μοίρες εκατέρωθεν του Ισημερινού και αντιστοιχεί σε περίπου 7,3 εκατομμύρια εκτάρια, εκ των οποίων 3,3 εκατομμύρια εκτάρια στην Ευρώπη, μειώνεται το ημερήσιο θερμοκρασιακό εύρος και η τρύγηση γίνεται ολοένα και νωρίτερα.
Από τα στοιχεία της ίδιας έρευνας προκύπτει αύξηση της αλκοόλης και αρνητική οξύτητα του μούστου κατά μέσο όρο στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Για όσους επενδύουν σε γηγενείς ποικιλίες τα νέα είναι καλά, καθώς φαίνεται να είναι περισσότερο προσαρμοσμένες στα νέα κλιματικά δεδομένα. Επίσης καλό νέο για τους επιχειρηματίες, αλλά και τους οινόφιλους είναι ότι στο μεσοπρόθεσμο μέλλον αναμένεται βελτίωση της ποιότητας του παραγόμενου οίνου στο βαθμό βέβαια που αυτή σχετίζεται με την πρώτη ύλη. Από τις διαφορετικές ποικιλίες, οι κόκκινες αναμένεται να είναι οι πιο ευνοημένες.
Το “τσιφλίκι” της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας και τα προβλήματα που δημιουργεί στην έρευνα.
Στο πλαίσιο της ημερίδας του ΣΕΟ αναδύθηκε ένα τεράστιο πρόβλημα που έχει πολυετή ιστορία, οπότε για την επίλυσή του χρειάζεται η άμεση επέμβαση της ελληνικής πολιτείας.
Συγκεκριμένα, διαφορετικοί ερευνητές εξέφρασαν παράπονα σχετικά με τη διαθεσιμότητα κλιματικών δεδομένων, τα οποία έχει στην κατοχή της η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (EMY). Θεωρητικά τα δεδομένα αυτά θα έπρεπε να ανήκουν στην κατηγορία “ανοιχτά”, καθώς η συλλογή τους, αλλά και η επεξεργασία τους έχει γίνει με χρήματα των Ελλήνων φορολογούμενων.
Στην πράξη όμως συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η ΕΜΥ διαθέτει τα δεδομένα με μεγάλη φειδώ και συχνά με χρέωση, ακόμα και αν αυτά ζητούνται από την ερευνητική κοινότητα και μάλιστα σε μη επεξεργασμένη μορφή, η οποία θα δικαιολογούσε ενδεχομένως κάποια χρέωση.
Η τακτική αυτή δεν είναι πλέον μόνο δυσάρεστη, αλλά γίνεται και επικίνδυνη, καθώς τα δεδομένα είναι σημαντικά για μελέτες που αφορούν την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της. Επιπλέον, η μη διάθεση των δεδομένων είναι πιθανό να επιτρέψει σε κάποιους δήθεν αναλυτές να δημιουργήσουν ψευδείς εικόνες και ειδήσεις για την εξέλιξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα, εξυπηρετώντας συμφέροντα που δεν αφορούν το γενικό πληθυσμό.
Το πρόβλημα γίνεται ακόμα εντονότερο, εξαιτίας του μονοπωλίου των δεδομένων από την ΕΜΥ, καθώς άλλες πηγές παρόμοιων δεδομένων, όπως για παράδειγμα το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ή και οι ίδιοι οι αμπελουργοί, διαθέτουν ανοιχτά δεδομένα, τα οποία όμως δεν έχουν επαρκές χρονικό βάθος, ώστε να αξιοποιηθούν για μελέτες κλιματικής αλλαγής.
Για κάθε πρόβλημα υπάρχει λύση.
Έτσι μας έμαθαν να σκεφτόμαστε τα συστήματα παιδείας. Καθώς η εικόνα της κλιματικής αλλαγής ωριμάζει στη συνείδηση των πολιτών του κόσμου, η λέξη “προσαρμοστικότητα” φαίνεται να κερδίζει έδαφος σε σχέση με την “αντιμετώπιση”. Η θεώρηση μας σε αυτό το θέμα είναι ότι η φύση δεν αντιμετωπίζεται. Είμαστε κομμάτια της φύσης και άρα αντιμετωπίζοντάς την, αντιμετωπίζουμε τους εαυτούς μας.
Στο βιβλίο “Ο Δαρβίνος πάει στην πόλη” των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, οι ερευνητές αποδεικνύουν μεταξύ άλλων, ότι τα έμβια όντα που ζουν στις πόλεις, κατάφεραν μέσα σε ελάχιστες γενιές, να διαμορφώσουν το DNA τους, προκειμένου να προσαρμοστούν στις νέες τους κατοικίες. Οι μελέτες τους βέβαια αφορούν όντα, τα οποία δημιουργούν συνήθως μια νέα γενιά κάθε έτος, οπότε τα αποτελέσματα της προσαρμογής είναι γρήγορα ορατά.
Ενδεχομένως, τα ανθρώπινα όντα μπορούν να αντικαταστήσουν αυτήν την αδυναμία συχνότερης αναπαραγωγής, αξιοποιώντας την τεχνολογία τόσο για να βελτιώσουν τις δικές τους αντοχές, όσο και τις αντοχές άλλων έμβιων όντων που χρησιμοποιούν ως τροφή. Ένα τέτοιο παράδειγμα, όπως ανέφερε ο Δημήτριος Τάσκος, είναι η επιλογή κλώνων ή ακόμα και η δημιουργία νέων κλώνων, οι οποίοι θα είναι πιο ανθεκτικοί στην κλιματική αλλαγή. Για να είναι όμως πετυχημένη η επιλογή κλώνων θα πρέπει οι ισχυρότεροι με κάποιο τρόπο να διαχωρίζονται από τους ασθενέστερους.
Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει με τη διάσωση και προστασία γηγενών ποικιλιών που έχουν επιβιώσει για εκατοντάδες χρόνια και έχουν αποθηκεύσει ¨σοφία” στο γονιδίωμα τους, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην Πορτογαλία, όχι όμως και στην Ελλάδα, τουλάχιστον στο πλαίσιο μιας εθνικής στρατηγικής. Αντιθέτως μάλιστα, πολλοί αμπελουργοί, προκειμένου να εξασφαλίσουν καλύτερη παραγωγή ανά στρέμμα, ξεριζώνουν παλαιά αμπέλια, ενώ υπάρχουν και αυτοί που τα πωλούν για να γίνουν ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Προφανώς, οι δύο επιλογές είναι δικαιολογημένες επιχειρηματικά, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι ωφελούν το γενικό πληθυσμό.
Μια πιο άμεση λύση, η οποία προέκυψε από μελέτη του Ηλία Κόρκα, καθηγητής Αμπελουργίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, αφορά σε αλλαγές στις μεθόδους καλλιέργειας, όπως για παράδειγμα πιο αυστηρό κορφολόγημα και καθυστερημένο κλάδεμα. Σε ένα πείραμα που έγινε στην Ναύπακτο, η μέθοδος αυτή οδήγησε σε καθυστέρηση της ωρίμανσης μέχρι και 21 ημέρες.
Δεν είμαστε οι μόνοι με πρόβλημα στον αμπελοοινικό κλάδο και αυτό είναι καλό.
Η Ελλάδα καλύπτει μια πολύ μικρή επιφάνεια στην πίτα που απεικονίζει την παγκόσμια παραγωγή οίνου. Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία παράγουν περισσότερο από το 50% της παγκόσμιας ποσότητας οίνου με τις ΗΠΑ να βρίσκονται στην τέταρτη θέση.
Μπορεί να “περηφανευόμαστε” για το φετινό ελληνικό καύσωνα, στην πραγματικότητα όμως ήταν χαμηλότερης έντασης από τους καύσωνες που βίωσαν Ισπανία και Ιταλία. Επομένως, χώρες που έχουν να χάσουν πολλά περισσότερα από ζημιές στην οινοπαραγωγή, έχουν ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζουν πολιτικές και μεθόδους, ώστε να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα.
Τα “πειράματα” στις χώρες αυτές θα μπορούσαν να είναι παραδείγματα προς μίμηση, εφόσον δώσουν ωφέλιμα αποτελέσματα και να καλύψουν σε κάποιο ποσοστό το κενό που αφήνει ο καθυστερημένος σχεδιασμός στρατηγικής της χώρας μας, η οποία στη συνέχεια θα πρέπει να ξεπεράσει και εμπόδια στην εφαρμογή της.
Μεταξύ των πειραμάτων που γίνονται, ένα μεγάλο ποσοστό αξιοποιούν σύγχρονες τεχνολογίες, όπως δορυφορική παρατήρηση, μη επανδρωμένες εναέριες και επίγειες συσκευές και συστήματα ανάλυσης που χρησιμοποιούν σύγχρονους αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης.
Για αυτά τα τεχνολογικά εργαλεία προετοιμάζουμε ένα δεύτερο άρθρο, στο οποίο θα έχουμε συνέντευξη της Tatiana Svinartchuk, Programme Leader Viticulture στην Moët Hennessy, η οποία παρευρέθηκε μέσω τηλεδιάσκεψης στην ημερίδα του ΣΕΟ και επιπλέον θα παρουσιάσουμε τα συμπεράσματα ημερίδας που διοργάνωσε η iKnowHow στις αρχές του καλοκαιριού με κεντρικό θέμα νέες τεχνολογίες στον αμπελοοινικό τομέα. Μια από τις τεχνολογίες αυτές εφαρμόζει ήδη πιλοτικά το Κτήμα Γεροβασιλείου, το οποίο επισκεφθήκαμε και μιλήσαμε με τον Αργύρη Γεροβασιλείου, ο οποίος μεταξύ άλλων παρακολουθεί την εξέλιξη του έργου.
Βλέπουμε τις τάσεις μεταβολής ελάχιστης και μέγιστης θερμοκρασίας σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπου υπήρχαν διαθέσιμα μετεωρολογικά δεδομένα. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι ελάχιστες θερμοκρασίες κινούνται γρήγορα προς τα πάνω, οπότε το εύρος της θερμοκρασιακής μεταβολής μέσα στην ημέρα μειώνεται. Τα στοιχεία είναι μέχρι το 2016, γιατί η ΕΜΥ αρνήθηκε να δώσει νεότερα στοιχεία στους ερευνητές.
Έχουμε συνηθίσει το κόκκινο να απεικονίζει το πρόβλημα. Ωστόσο, στο συγκεκριμένο γράφημα, με πράσινο βλέπουμε τις περιοχές που είναι ιδανικές για αμπελοκαλλιέργεια, με κόκκινο αυτές που με λίγη προσπάθεια είναι κατάλληλες, με μπλε αυτές που τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα και με μαύρο αστερίσκο αυτές που είναι αδύνατη η αμπελοκαλλιέργεια. Όπως βλέπουμε στα τελευταία τριάντα χρόνια του αιώνα υπάρχει ¨ξαστεριά”.
*Την 5ωρη σχεδόν ημερίδα μπορείτε να παρακολουθήσετε στη διεύθυνση https://youtu.be/zcuqp9t5tCA?si=BVDj6TIR_3m9i8vC
