Τα επιτυχημένα δίδυμα σπανίζουν. Όταν όμως η συνταγή πετυχαίνει, το αποτέλεσμα είναι αχτύπητο. Η Λητώ Παρασκευοπούλου και η Σοφία Καράτσαλου αποτελούν εγγύηση για μια συνταγή επιτυχίας. Η πρώτη, εκρηκτική σαν το ηφαίστειο της Σαντορίνης, και η δεύτερη, ήρεμη δύναμη, συμπληρώνουν η μία την άλλη με τον καλύτερο τρόπο. Με ζωντάνια εισέβαλαν στο στούντιο του Γιώργου Καπλανίδη, φέρνοντας μια νότα αισιοδοξίας – όχι μόνο με την ομορφιά και τη νεότητά τους, αλλά και με τα σχέδιά τους για το μέλλον. Πρόσφατα, οι διάσημοι πατεράδες τους, Γιάννης Παρασκευόπουλος και Λέων Καράτσαλος, που έχουν αφήσει το δικό τους μεγάλο αποτύπωμα στον χώρο του κρασιού, παρουσίασαν σε μια επίσημη εκδήλωση τη νέα γενιά, δίνοντας και δημόσια τη σκυτάλη.

Πηνελόπη Κατσάτου
Ήταν μονόδρομος η επιλογή του επαγγέλματος;
Λητώ Παρασκευοπούλου
Όχι, καθόλου. Ήμουν πολύ τυχερή και έκανα σπουδές που επέλεξα, οι οποίες στη συνέχεια «κούμπωσαν» με το επάγγελμα. Σπούδασα Βιοχημεία και Μοριακή Βιολογία και συνέχισα με μεταπτυχιακό στη Συνθετική Βιολογία και Βιοτεχνολογία. Μετά το μεταπτυχιακό, αναζητώντας εργασία και επειδή χρειαζόμουν χρήματα, πήγα να δουλέψω στο Κτήμα Σιγάλα, χωρίς πρόθεση να παραμείνω στον χώρο. Απλώς ήθελα μια δουλειά και δεν ήθελα να συνεργαστώ με τον πατέρα μου. Παρέμεινα σχεδόν έναν χρόνο και εκεί «είδα το φως». Αντιλήφθηκα ότι μου άρεσε πολύ η παραγωγή, καθώς συνδύαζε το επιστημονικό με το δημιουργικό κομμάτι. Πάντα είχα ένα θέμα με τη συμφιλίωση αυτών των δύο. Και μετά από αυτό αποφάσισα…

Σοφία Καράτσαλου
Ναι, σίγουρα και για μένα δεν ήταν μονόδρομος, αν και οι σπουδές μου, τόσο οι προπτυχιακές όσο και οι μεταπτυχιακές, ήταν στο Γεωπονικό, σχετικές με το αντικείμενο. Μου πήρε κι εμένα κάποιον χρόνο, δοκίμασα διάφορα πράγματα, δούλεψα, έκανα κάποιους τρύγους, μέχρι να συνειδητοποιήσω ότι αυτό είναι που μου ταιριάζει, αυτό είναι που μου αρέσει. Πιο πολύ με κέρδισε το κομμάτι του αμπελιού. Σε αυτό το επάγγελμα είσαι σε επαφή με τη φύση. Όπως είπε και η Λητώ, είναι επίσης κάτι δημιουργικό.

ΠΚ Δεν με πολυπείθετε…
ΛΠ Εμένα προσπάθησε να με μεταπείσει ο πατέρας μου. Μου έλεγε: «Είσαι σίγουρη;». Του έλεγα ναι. «Είναι διαολεμένη δουλειά!». Του έλεγα: «Αυτό θέλω!».

Οι δύο νέες γυναίκες έχουν καλή σχέση μεταξύ τους. Υπάρχει χημεία που φαίνεται από τον τρόπο που μιλούν και από τον τρόπο που πόζαραν στον φακό. Ωστόσο, σοφά, έχουν επιλέξει να μην μπλέκουν η μία στα πόδια της άλλης.
Η Λητώ έχει αναλάβει όλη την παραγωγή στη Σαντορίνη, ενώ η Σοφία ξεκίνησε με το αμπελουργικό κομμάτι στη Νεμέα, που είναι και το αντικείμενό της. Αυτό βέβαια δεν τις εμποδίζει να ασχολούνται και με άλλα κομμάτια της δουλειάς.

ΠΚ Μου έκανε εντύπωση που έγινε μια εκδήλωση όπου οι πατεράδες σας είπαν ότι δίνουν τη σκυτάλη. Ήταν ωραίο και ξεκάθαρο. Πώς το είδατε εσείς;
ΣΚ Νομίζω είναι μια πρόθεση που έχουν, κάτι που θέλουν. Αλλά στην πραγματικότητα υπάρχει μια δυσκολία στο να αφήσουν τα ηνία.
ΠΚ Είναι και πολύ νέοι άνθρωποι.
ΛΠ Δεν είναι μόνο αυτό. Τουλάχιστον από τη δική μου πλευρά, ο πατέρας μου έχει παραδώσει εντελώς τα ηνία όσον αφορά την παραγωγή της Σαντορίνης, το οινολογικό κομμάτι. Προφανώς είναι εκεί για ερωτήσεις – ο άνθρωπος είναι καθηγητής. Δηλαδή κι εγώ έχω μάθει, και συνεχίζω να μαθαίνω, πολλά από αυτόν. Αλλά πλέον δεν θέλει να ξέρει καν τι γίνεται, έχει κουραστεί κι αυτός. Είναι λογικό. Είχε πάρα πολλά μέτωπα. Συνεχίζει να αποτελεί πολύ ενεργό κομμάτι της παραγωγής της Νεμέας και θέλει να το κρατήσει έτσι. Παρ’ όλα αυτά, στον επιχειρηματικό τομέα, οι πατεράδες μας είναι αυτοί που συνεχίζουν όσον αφορά την καθημερινή διαχείριση.
ΣΚ Κι εκεί είναι που αρχίζουμε να μπαίνουμε περισσότερο…
ΠΚ Άρα ήταν μια αφορμή να σας συστήσουν στον κόσμο περισσότερο;
ΣΚ Ναι, κι από εκεί νομίζω ξεκίνησε η διαδικασία ώστε κι εμείς σιγά σιγά να εμπλακούμε πιο πολύ. Η καθεμία έχει τον βασικό της τομέα, αλλά όλο και περισσότερο αναλαμβάνουμε κι άλλα πράγματα, συμμετέχουμε σε περισσότερες αποφάσεις. Είναι, προφανώς, η μετάβαση.
ΛΠ Προσωπικά, δεν έχω καμία φιλοδοξία και θέληση να γίνω CEO. Δεν θα γίνει αυτό ποτέ! Τη στιγμή που θα πρέπει να γίνει, θα φύγω και θα πάω να κάνω διδακτορικό.
ΣΚ Πιστεύω ότι είναι ένα κομμάτι πολύ ενδιαφέρον και δημιουργικό. Σίγουρα δεν έχω το επιστημονικό υπόβαθρο, τη γνώση ακόμα. Αλλά έχει κι αυτό μια γοητεία. Νομίζω ότι θα πρέπει να μπούμε κι εμείς εκεί πέρα σιγά σιγά.
ΛΠ Ότι θα πρέπει, ναι. Αλλά, για μένα προσωπικά, στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης και του να ακουγόμαστε. Όσο νιώθω ότι ακούγομαι, δεν με αφορά να είμαι ο άνθρωπος αυτός που εν τέλει θα πρέπει να κάνει όλα τα επικοινωνιακά. Εγώ θέλω να είμαι με τις δεξαμενούλες μου, στο χημειάκι μου, στο πρακτικό κομμάτι.
ΠΚ Ποια είναι η δυσκολία τού να συνεργαστείτε με τους γονείς σας;
ΣΚ Το δύσκολο μέρος είναι η επικοινωνία. Επειδή μπλέκονται δύο σχέσεις, η εργασιακή αλλά και η οικογενειακή, οπότε πολλές φορές δεν είναι ξεκάθαρα τα όρια και σίγουρα μπορείς να πεις παραπάνω πράγματα που δεν θα έλεγες σε άλλες συνθήκες. Θεωρώ ότι το πιο δύσκολο κομμάτι είναι η επικοινωνία που πρέπει να βρεθεί ανάμεσά μας. Πιστεύω ότι έχει βρεθεί.
ΛΠ Εγώ νομίζω ότι είναι και οι προσδοκίες, με την έννοια ότι δεν θεωρούν ότι θα έπρεπε να υπάρχει όριο στο τι αναλαμβάνουμε. Όταν ξεκίνησαν οι πατεράδες μας, ξεκίνησαν με κάτι μικρό και μεγάλωσε σιγά σιγά. Εμείς «πεταχτήκαμε» σε κάτι πολύ μεγάλο. Και πλέον, συνεχίζει να μεγαλώνει. Είναι ξεκάθαρο πως δεν είναι πλέον διαχειρίσιμα από ένα και δύο άτομα τα ίδια πράγματα που έκαναν αυτοί μόνοι τους. Κι εκεί είναι λίγο δύσκολο να το αποδεχτούν αυτό. «Α, εγώ στην ηλικία σου το έκανα κι αυτό!». Ναι, αλλά όχι σε αυτή την κλίμακα.

ΠΚ Άρα, ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζετε αυτή τη στιγμή;
ΛΠ Τα όρια!
ΠΚ Γενικά στην εξέλιξη της δουλειάς αυτής;
ΛΠ Η κλιματική αλλαγή και το χτίσιμο της Σαντορίνης, η αύξηση των τιμών.
ΣΚ Η κάθε γενιά έχει διαφορετικές δυσκολίες και δεν μπορείς να τις συγκρίνεις, θεωρώ. Αυτοί ξεκίνησαν τη δουλειά με τις δυσκολίες της εποχής. Εμείς μπαίνουμε με δεδομένη την κλιματική αλλαγή και όλα αυτά που συμβαίνουν. Για εμάς είναι εύκολο γιατί είναι δεδομένα, ενώ για εκείνους είναι καινούργια προβλήματα που πρέπει να διαχειριστούν. Εκεί υπάρχει μεγαλύτερη απαισιοδοξία από την πλευρά τους γι’ αυτά τα θέματα. Ενώ εμείς, ξέρεις, ασχολούμαστε με την αμπελουργία, με τα κρασιά· αυτά τα προβλήματα θα τα αντιμετωπίσουμε όπως αντιμετώπισαν εκείνοι άλλα που μπορεί για εμάς να είναι κάτι ξένο.

Φυσικά, και το κομμάτι του οινοτουρισμού δεν τις αφήνει ασυγκίνητες. Συμφωνούν ότι στη Νεμέα ο οινοτουρισμός έχει πολλά περιθώρια βελτίωσης, όχι μόνο για το οινοποιείο τους, αλλά και για όλη την περιοχή, η οποία θεωρούν ότι δεν έχει αξιοποιηθεί όπως της αξίζει. Στη Σαντορίνη τα πράγματα είναι σαφέστατα καλύτερα. Το οινοποιείο στο παλιό εργοστάσιο ντομάτας βρίσκεται πάνω στη θάλασσα, σε μια μποέμ διάθεση, ενώ, όπως παραδέχονται και οι επισκέπτες, η εμπειρία είναι μοναδική. Εξάλλου, η Γαία έχει αποφασίσει να επενδύσει σε νέους αμπελώνες στο νησί, όπου η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη σε πολλά επίπεδα. Είναι από τα πλέον ενεργά οινοποιεία στον Σύνδεσμο Οινοποιών Σαντορίνης, ενώ, όπως λέει η Λητώ, το βασικό μέλημα είναι η άρδευση και γι’ αυτό οι κινήσεις που κάνουν είναι πολύ στοχευμένες. Τα νέα του οινοποιείου: 80 νέα στρέμματα έρχονται να προστεθούν στα συνολικά 110 που έχουν σε Σαντορίνη και Θηρασιά.

ΛΠ Όμως, αυτή τη στιγμή, ο χώρος είναι πολύ πιο υγιής ως βιομηχανία στη Νεμέα. Είναι πολύ πιο υγιής παντού, εκτός από τη Σαντορίνη. Έχει και η Νεμέα τα προβλήματά της, αλλά σίγουρα λειτουργούν πιο οργανωμένα κι ομαδικά, από την άποψη της σχέσης των οινοποιών με τους παραγωγούς. Στη Σαντορίνη είναι λίγο πιο περίπλοκα τα πράγματα.

ΠΚ Πιστεύω ότι θα κοιτούσες με ζήλια κάποιον που θα ήταν στη Σαντορίνη, αν δεν ήσουν εσύ τώρα.
ΛΠ Οι δικές μου προτεραιότητες είναι λίγο διαφορετικές. Δηλαδή, εκτιμώ πάρα πολύ την ποιότητα ζωής στην καθημερινότητα. Δεν έχω τεράστιες φιλοδοξίες. Πολλές φορές η Σαντορίνη είναι τόσο δύσκολη. Ειδικά οι δύο τελευταίοι τρύγοι που έχουμε κάνει ήταν πολύ δύσκολοι από όλες τις απόψεις. Και ψυχολογικά αυτό μπορεί να το επιβεβαιώσει οποιοσδήποτε υπεύθυνος παραγωγής ή οινοπαραγωγός ή οινοποιός στη Σαντορίνη. Ήμουν στο σημείο να σκέφτομαι αν τελικά αξίζει. Αναρρώναμε για δύο μήνες, προσπαθούσαμε να συνέλθουμε. Εντέλει το ξεχνάς. Είναι λίγο σαν τη γέννα. Αν σου αρέσει αυτή η δουλειά, το ξεχνάς και θέλεις πάλι. Ξεχνάς τον πόνο και θέλεις πάλι. Αλλά δεν εννοείται. Ανάλογα με τις προτεραιότητες του καθενός.
ΣΚ Από την άλλη είναι και μια ευκαιρία, με όσα συμβαίνουν στη Σαντορίνη, η νέα γενιά να προσπαθήσει για κάτι πολύ καλύτερο. Και αμπελουργικά, στη διαχείριση των αμπελώνων και στην επικοινωνία-συνεργασία μεταξύ των παραγωγών και των οινοποιών. Να υπάρχει ένας κοινός σκοπός.

ΠΚ Πού θα θέλατε ιδανικά να είστε σε δέκα χρόνια από τώρα;
ΣΚ Νομίζω το πιο βασικό είναι, προφανώς, να εξελιχθεί η εταιρεία, να μεγαλώσουμε λίγο περισσότερο. Αλλά θα ήθελα, μεγαλώνοντας, να είμαστε πιο αφοσιωμένοι σε πιο βιώσιμες πρακτικές, είτε αμπελουργικές είτε οινολογικές. Σε όλες τις διαδικασίες: στις φιάλες που χρησιμοποιούμε, σε όλες τις λειτουργίες του οινοποιείου. Θα ήθελα σε δέκα χρόνια να μπορούμε να πούμε ότι αυτό το οινοποιείο είναι μοντέλο, πρότυπο.
ΛΠ Εμένα δεν με αφορά η επέκταση, γιατί θεωρώ ότι έχουμε επεκταθεί πολύ. Περισσότερο για μένα είναι το όνειρο να βασίζουμε την παραγωγή μας σε δικά μας αμπέλια. Πολύ πρακτικά. Επέκταση αμπελουργικά και λιγότερο σε παραγωγή.
ΣΚ Να μπορέσουμε να γυρίσουμε τους αμπελώνες μας σε βιολογικούς. Όταν είσαι βασισμένος εκατό τοις εκατό στα δικά σου αμπέλια, έχεις καλύτερη διαχείριση όλων των πρακτικών.
ΠΚ Στο επίπεδο του βιολογικού, πού βρίσκεστε;
ΣΚ Δεν έχουμε ξεκινήσει ακόμα, είναι στο πλάνο των επόμενων χρόνων.
ΛΠ Ακριβώς, αυτό είναι πάρα πολύ εύκολο. Δεν είναι θέμα να ξεκινήσει η διαδικασία.
ΣΚ Και είναι και χρονοβόρα.
ΛΠ Η Σοφία πέρυσι ανέλαβε υπεύθυνη αμπελώνα. Είναι από τα πράγματα που έχουμε αποφασίσει πως θα κυνηγήσει.
ΠΚ Το θέλετε ή είναι μόδα και δεν μπορείτε να το αποφύγετε;
ΣΚ Νομίζω ότι μπορούμε να το αποφύγουμε. Ήδη έχουμε πάρει μια πιστοποίηση ολοκληρωμένης διαχείρισης. Για μένα δεν είναι μόδα. Οφείλουμε να το κάνουμε. Η γενιά μου οφείλει. Έχει κάποιες δυσκολίες, αλλά εντάξει. Η γενιά μας οφείλει να αφήσει κάτι πίσω στη φύση.

«Αντιμετωπίζουμε», λέει η Λητώ, «δυσκολίες που έχουν να κάνουν κυρίως με τα εργατικά χέρια».

ΠΚ Με τα φυσικά ή βιοδυναμικά κρασιά πώς τα πάτε;
ΛΠ Όχι, όχι. Με τα βιοδυναμικά κρασιά η φιλοσοφία μας θα μπορούσε να είναι αρκετά κοντά, αλλά με τα φυσικά όχι.

ΛΠ Θεωρώ ότι είναι μόδα και θα περάσει. Το έχω δει μπροστά μου αρκετές φορές. Πιστεύω ότι ο όρος “natural” δεν σημαίνει κάτι, είναι απλώς ένα επιθετικό μάρκετινγκ. Συμφωνώ με την άποψη ότι ξεκίνησε από τη Γαλλία, από παραγωγούς εκτός ζωνών ΠΟΠ, όπου ο μόνος τρόπος που θα μπορούσαν να μπουν στην αγορά είναι με ένα τέτοιου είδους επιθετικό μάρκετινγκ. Ως οινολόγος, βρίσκω ότι η παραγωγή τους δεν έχει κανένα ενδιαφέρον, καθώς όλα μοιάζουν μεταξύ τους. Θέλω να παίζω με όλα τα εργαλεία που έχω στη διάθεσή μου και ως βιοχημικός. Περισσότερο με ενδιαφέρει το κομμάτι της κυκλικής οικονομίας παρά το “natural”. Βάζουμε μια λέξη πάνω στο μπουκάλι. Στην πράξη τι κάνουμε; Για μένα είναι μια μόδα που θα «σκάσει». Καμιά φορά μπερδεύονται με τα orange, ενώ δεν έχουν καμία σχέση. Και εμείς, εξάλλου, κάνουμε μια προσπάθεια με την ετικέτα «Ασύρτικο Κλαίει». Αυτό όμως είναι ο τρόπος οινοποίησής του, που έχει και γηγενείς ζύμες.

ΣΚ Συμφωνώ κι εγώ.

ΠΚ Κουτάκια στο κρασί; Τι λέτε; Θα ήσασταν ανοιχτές;
ΣΚ Σαφέστατα και έχει κάποιο ενδιαφέρον. Από κει και πέρα, όμως, έχει να κάνει και με το μάρκετινγκ, το πόσο δηλαδή θα το επέλεγε κάποιος. Δεν ξέρω κατά πόσο το ελληνικό κοινό είναι έτοιμο. Ίσως αργότερα. Έχει αρκετά πρακτικά πλεονεκτήματα, ωστόσο δεν αναιρεί το ένα το άλλο.
ΠΚ Αγαπημένες ποικιλίες;
ΣΚ Ασύρτικο, αλλά μου αρέσει πολύ και το Μοσχοφίλερο. Και από ερυθρά, προτιμώ γεμάτα και παλαιωμένα κόκκινα.
ΛΠ Ασύρτικο, Αηδάνι και Ρομπόλα. Μου αρέσουν πολύ και τα κρητικά κρασιά. Όσον αφορά τα κόκκινα, αυτή την περίοδο λατρεύω τα Etna Rosso. Τρελαίνομαι, είναι ακραία. Μάλλον έχω κάτι με τα ηφαίστεια. Είναι ένα στιλ που θα μπορούσε να μας εμπνεύσει στην Ελλάδα, είμαστε πολύ κοντά και λόγω γεωγραφίας. Ζηλεύω και θέλω να τρυπώσω στον εγκέφαλο κάποιου οινοποιού και να μάθω τι κάνει. Μπορούμε να πάρουμε πολλά από τη Σικελία. Και στο Ξινόμαυρο όμως βρίσκω μεγάλη δυναμική.

ΠΚ Νέες γυναίκες σε μια ανδροκρατούμενη δουλειά. Αντιμετωπίζετε δυσκολίες;
ΣΚ Η αλήθεια είναι ότι τα πράγματα είναι αρκετά περίπλοκα καμιά φορά. Δεν νομίζω ότι μου συμπεριφέρονται όπως θα μου συμπεριφέρονταν αν ήμουν άντρας. Επίσης, νιώθω σε κάποιες περιπτώσεις ότι δεν με παίρνουν και πολύ στα σοβαρά. Δεν ξέρω αν είναι ηλικιακό. Κάνω διπλή προσπάθεια από ό,τι αν ήμουν άντρας. Εγώ απλώς επιμένω.
ΛΠ Τα προβλήματα είναι κυρίως από μεγαλύτερους ανθρώπους. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, υπάρχουν αρκετές γυναίκες τόσο στον χώρο παραγωγής όσο και σε θέσεις ευθύνης. Θα μπορούσα να πω με μια δόση υπερβολής ότι η Σαντορίνη γυναικοκρατείται. Ελάτε στη Σαντορίνη να δείτε τι γίνεται.
ΠΚ Μικροί και μεγάλοι σε ένα μεγάλο, ωραίο τραπέζι. Περιγράψτε το λίγο.
ΛΠ Οι πατεράδες μας φέρνουν μονίμως κρασιά της Γαίας!