Ο κυπριακός αμπελώνας είναι ένα από τα καλά κρυμμένα μυστικά αυτού του πλανήτη. Διαθέτει μακρά ιστορική διαδρομή, η οποία χάνεται στα βάθη των αιώνων και επιβεβαιώνεται από αρχαιολογικά ευρήματα, όπως θραύσματα δοχείων με υπολείμματα τρυγικών αλάτων.
Δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του κυπριακού αμπελώνα. Το πρώτο από αυτά είναι το υψόμετρο, με τους αμπελώνες να αγγίζουν ή να ξεπερνούν ακόμα και τα 1.500 μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Το γεγονός αυτό έχει καθοριστική επίδραση στον μετριασμό της ζέστης που επικρατεί λόγω γεωγραφικού πλάτους και θέσης της Κύπρου στον χάρτη. Το δεύτερο εξαιρετικά σημαντικό γεγονός είναι ότι πρόκειται για έναν από τους ελάχιστους αμπελώνες σε παγκόσμιο επίπεδο που δεν προσβλήθηκαν ποτέ από τη φυλλοξήρα. Οι αμπελώνες της Κύπρου είναι αυτόρριζοι και μάλιστα η ηλικία πολλών αμπελιών ξεπερνά κατά πολύ τα 50 έτη σε ηλικία. Σκεφτείτε ένα Jurassic Park μοναδικών, ιδιαίτερων και ξεχασμένων αμπελώνων σε συνδυασμό με έναν αριθμό γηγενών ποιοτικών κυπριακών ποικιλιών.
Σε μια εποχή αναζήτησης του νέου, ο κυπριακός αμπελώνας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και τη σπουδαία ιστορική διαδρομή φαντάζει ως κάτι εντελώς εξωτικό στους οινικούς κύκλους. Η ευτυχής συγκυρία μιας νέας γενιάς οινοποιείων με έμφαση στην ποιότητα και την καινοτομία καθιστά την Κύπρο ένα από τα πιο ενδιαφέροντα προς εξερεύνηση terroirs αυτού του πλανήτη. Μη σας κάνει εντύπωση αν σε λίγα χρόνια το Ξυνιστέρι ή το Μαραθεύτικο θα είναι βαθιά ριζωμένα στη συνείδηση του κόσμου ως δύο από τις πιο ποιοτικές ποικιλίες. Η Κύπρος απέναντι στην ομοιομορφία του παγκόσμιου αμπελώνα έχει πολλά όπλα στη φαρέτρα της. Το δεδομένο είναι πως τα κρασιά της κάνουν τον οινικό κόσμο πολύ περισσότερο ενδιαφέροντα.
Η απόβαση των Κυπρίων
Με αφορμή το γεγονός ότι τα πρώτα κρασιά κυπριακών οινοποιείων ξεκίνησαν να εισάγονται ήδη στην Ελλάδα (Μακαρούνας, Ζαμπάρτας, Βουνί Παναγιά), είναι δεδομένο πως θα δούμε σύντομα περισσότερα οινοποιεία να βρίσκουν τη θέση τους στην αγορά. Για να ξέρετε τι είναι αυτό που πίνετε, παραθέτουμεμερικές βασικές πληροφορίες για τον κυπριακό αμπελώνα στο σύνολό του.
- Η Κύπρος είναι το τρίτο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου.
- Το κλίμα είναι ζεστό μεσογειακό.
- Δεν έχει προσβληθεί από τη φυλλοξήρα και ο αμπελώνας είναι από τους ελάχιστους στον κόσμο που είναι αυτόρριζος.
- Έχει αμπελώνες στα υψηλότερα υψόμετρα της Ευρώπης – μέχρι τα 1.580 μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας.
- Συνολική έκταση αμπελώνων, περίπου 76.500 στρέμματα.
- Ένα μεγάλο ποσοστό του αμπελώνα είναι σε μορφή κυπέλλου, με ηλικία που ξεπερνά τα 50 έτη.
- Το Μαύρο είναι η πιο σημαντική ερυθρή ποικιλία της Κύπρου – περίπου 40% των αμπελώνων της χώρας.
- Το Ξυνιστέρι είναι η πιο σημαντική λευκή ποικιλία της Κύπρου – περίπου το 1/3 του αμπελώνα.
- Οι 16 αναγνωρισμένες γηγενείς κυπριακές ποικιλίες καλύπτουν περίπου το 70% των συνολικών φυτεύσεων.
- Το υπόλοιπο 30% είναι διεθνείς ποικιλίες, οι οποίες πρωτοφυτεύτηκαν από το 1958 και μετά.
- Από 7 οινοποιεία μόλις το 1990, σήμερα ο αριθμός έχει ξεπεράσει τα 110.
- Η Κουμανταρία είναι το φημισμένο γλυκό κρασί της Κύπρου.
- Η Ζιβανία είναι το παραδοσιακό απόσταγμα στεμφύλων της Κύπρου.
- Η Κύπρος διαθέτει 5 ΟΕΟΠ – Οίνους Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης (το αντίστοιχο των ελληνικών ΠΟΠ).
Διαθέτει επίσης
- 4 ΠΓΕ – Οίνους Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης.
- Ξυνιστέρι, Πρωμάρα, Μωροκανέλα, Σπούρτικο, Βασίλισσα, λευκές κυπριακές ποικιλίες.
- Μαύρο, Μαραθεύτικο, Όφθαλμο, Γιαννούδι, ερυθρές κυπριακές ποικιλίες.
Φυτεύοντας έναν αυτόρριζο αμπελώνα στο Βουνί Παναγιά
Η προς φύτευση καλλιεργούμενη έκταση στον περίφημο κάμπο της Αλίνας, στην Πάνω Παναγιά, είχε χαραχθεί μέρες πριν και οι σειρές είχαν δημιουργηθεί με την τοποθέτηση καλαμιών σε ίσες αποστάσεις. Φτάνοντας ελαφρώς αργοπορημένοι στο σημείο, βρήκαμε μια ολόκληρη οικογένεια –από τη γιαγιά μέχρι τα εγγόνια και τους εργάτες– να βρίσκεται κάτω από τον καυτό κυπριακό ήλιο. Ίσα που προλάβαμε να δούμε τις τελευταίες ακριανές σειρές των αυτόρριζων αμπελώνων να φυτεύονται με τον παραδοσιακό τρόπο. Δεν είχα δει ποτέ ξανά τέτοια ιεροτελεστία στη ζωή μου. Η φυλλοξήρα δεν άλλαξε μόνο τη φύση του ευρωπαϊκού αμπελώνα στο σύνολό του, αλλά πήρε μαζί της και παραδόσεις αιώνων. Βλέποντας πώς φυτεύεται ένα αυτόρριζο αμπέλι στα 1.000 μ. υψόμε- τρο της περιοχής Πάνω Παναγιά, ήταν σαν να είχα μεταφερθεί με μια χρονοκάψουλα σε μια διαφορετική εποχή. Αυτό είναι όμως ο κυπριακός αμπελώνας στο σύνολό του: ένα «μνημείο» πολιτιστικής παράδοσης ανέγγιχτο από τον χρόνο…
«Σκαλιατούρο» φωνάζουν οι Κύπριοι αυτόν που κρατάει τη «σκάλα», το εργαλείο με το οποίο ανοίγεται ο λάκκος για να τοποθετηθεί μέσα του η κληματόβεργα που θα δώσει το νέο φυτό. Ο συγκεκριμένος εργάτης προσπαθεί με τη βοήθεια όλου του βάρους του να διαπεράσει το έδαφος και με κυκλικές κινήσεις να ανοίξει τον λάκκο. Σχεδόν ταυτόχρονα, ένα δεύτερο άτομο χύνει νερό μέσα στον λάκκο για να διευκολύνει το άνοιγμά του, ενώ αστραπιαία, όταν ο λάκκος ανοιχτεί, ο «παλουκάρης» χώνει την κληματόβεργα και κλείνει τον λάκκο. Μέχρι καλά καλά να καταλάβω τον ρόλο του καθενός στη διαδικασία, έχουν προχωρήσει στο επόμενο χαραγμένο σημάδι, φυτεύοντας μια καινούργια κληματόβεργα. Φτάνοντας στον τελευταίο λάκκο του αμπελώνα, η «ιεροτελεστία» κορυφώνεται. Ολόκληρη η ομάδα μαζεύεται γύρω του και εκεί φυτεύουν όχι μία, αλλά τρεις κληματόβεργες, σε έναν συμβολισμό που έχει να κάνει με την Αγία Τριάδα και την ευλογία της νέας φυτείας. Αγκαλιές, φιλιά και μια ευχή από τον καθένα να στεριώσει καλά το καινούργιο –αυτόρριζο φυσικά– αμπέλι.
Έτσι λοιπόν, μετά από αρκετά ταξίδια σε διάφορες οινοπαραγωγούς περιοχές όπου νόμιζα πως είχα δει σχεδόν τα πάντα, ήρθε άλλο ένα «χστούκι» να μου δείξει πόσο ανεξάντλητος είναι ο κόσμος του κρασιού. Κάθε φορά, σε μια καινούργια για μένα περιοχή, έρχομαι σε επαφή με κάτι ολότελα μοναδικό. Και η αλήθεια είναι πως τέτοια αμπέλια σαν αυτά που είδα στο Βουνί Παναγιά δύσκολα έχω ξαναδεί σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Υψόμετρο μέχρι τα 1.150 μ., αυτόρριζα κύπελλα, ποικιλίες γηγενείς με άγνωστα ονόματα, εδάφη λευκά, ασβεστολιθικά με πολύ σχιστόλιθο, πεζούλες σε πλαγιές που κόβουν την ανάσα και προκαλούν vertigo. Η ευρύτερη περιοχή Βουνί Παναγιά είναι ένα συγκλονιστικό μεν, ανεξερεύνητο δε terroir.
Ο κυρ Ανδρέας
Και ενώ η μηχανή του αγροτικού «ασθμαίνει» ανεβαίνοντας τις απότομες ανηφοριές που διαδέχονται η μία την άλλη, στον δρόμο από το οινοποιείο στα 830 μ. μέχρι τα 1.150 μ. όπου υπάρχουν οι πιο ορεινοί αμπελώνες της περιοχής, εγώ κρατιέμαι από όποια χειρολαβή υπάρχει γύρω μου και φαντάζομαι τους υπολοίπους που προτίμησαν την καρότσα. Το τοπίο είναι βέβαια μαγικό, μια αμπελουργική περιοχή που κάθε στροφή της σου ανοίγει πανέμορφους αμπελώνες. Κάποιοι από αυτούς με τέτοιες κλίσεις, που αναρωτιέσαι πώς μπορεί να πατάει μέσα τους ανθρώπινο πόδι. Πιάνομαι από όσα περισσότερα σημεία μπορώ για να κρατηθώ, ενώ ο Ανδρέας Κυριακίδης από το οινοποιείο Βουνί Παναγιά οδηγεί άνετα με το ένα χέρι και σχεδόν με κλειστά τα μάτια μέσα στην αμπελουργική ζώνη, δίνοντάς μου άπειρες πληροφορίες για τον τόπο που αποτελεί και τη γενέτειρά του. Κάθε στροφή και μια καινούργια ιστο ρία ή μια ανάμνηση από τα παιδικά του χρόνια. Νιώθω σαν να γνωρίζει ξεχωριστά το κάθε πρέμνο της ευρύτερης περιοχής.
Προσπαθώ να προσδιορίσω την ηλικία του, αλλά είναι από εκείνες τις περιπτώσεις που δύσκολα μπορείς να καταλάβεις. Ενώ βλέπεις τα σημάδια του χρόνου χαραγμένα στο πρόσωπο, η «ματιά» του δείχνει δίψα και διάθεση νέου ανθρώπου. Κάποια στιγμή μού λέει ότι δεν έχει ταξιδέψει ποτέ εκτός της Κύπρου. Μένω σχεδόν αποσβολωμένος. Ένας άνθρωπος με τέτοια βαθιά γνώση του αμπελώνα, όραμα για το κυπριακό κρασί, με τη διαύγεια να αφοσιωθεί από το 1987 που ίδρυσε το πρώτο τοπικό ιδιωτικό οινοποιείο της Κύπρου στην εξερεύνηση και την αναβίωση των κυπριακών ποικιλιών, δεν πήρε ποτέ εικόνες και παραστάσεις από ταξίδια σε άλλες περιοχές του κόσμου.
Μέχρι να φτάσουμε στο τέλος της περιμετρικής βόλτας από το οινοποιείο στα ψηλότερα αμπέλια και να κατέβουμε ξανά στο οινοποιείο για τη γευστική δοκιμή των κρασιών, είχα ξεκαθαρίσει αρκετά πράγματα μέσα μου. Είχα όντως πολύ καιρό να συναντήσω έναν πραγματικά ευτυχισμένο άνθρωπο μπροστά μου. Και ο κυρ Ανδρέας είναι –ο Θεός να τον έχει καλά– ένας άνθρωπος που η ευτυχία του περισσεύει. Αγωνιστής, διορατικός, προκομμένος, δουλευταράς, μα πάνω από όλα γενναιόδωρος. Δεν ξεχνάω καμιά από τις ιστορίες του… Στέκομαι όμως λίγο παραπάνω στις περιγραφές από την παιδική του ηλικία και τη φτώχεια της εποχής, όταν η οικογένειά του δυσκολευόταν ακόμα και να αγοράσει φρούτα, που τόσο πολύ του άρεσαν. Μεγαλώνοντας και πετυχαίνοντας, φρόντισε να φτιάξει, ανάμεσα στα τόσο πολλά που έκανε, και έναν οπωρώνα για να χαρίζει φρούτα στους φίλους του και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ή νέα γενιά
Με τρία αγόρια τον προίκισε ο Θεός και ο κυρ Ανδρέας φρόντισε να παρέχει στα παιδιά του ό,τι εκείνος δεν είχε. Ο Γιάννης και ο Παύλος ταξίδεψαν πολύ και επέστρεψαν το 2015, μετά από σπουδές στη Φλωρεντία και απόκτηση εμπειριών στην περιοχή της Τοσκάνης. Ο βενιαμίν της οικογένειας, Πέτρος, έχει αναλάβει δράση στο οινοτουριστικό κομμάτι του οινοποιείου. Παρατηρώ ότι τα αγόρια του στέκονται σχεδόν ένα βήμα πίσω από τον πατέρα τους. Νιώθω τον θαυμασμό και την εκτίμηση στο πρόσωπο του πατέρα και βλέπω απέναντί μου ανθρώπους με ουσία και βαθιά γνώση, την οποία δεν νιώθουν την ανάγκη να φωνάξουν. Στο μυαλό μου αυτό που αντικρίζω είναι μια πραγματική όαση σε μια διαφορετική εποχή που όλοι κομπάζουν, μιλούν για τους εαυτούς τους και τις πράξεις τους.
Την ουσία την αντιλαμβάνεσαι στο tasting των κρασιών. Ο Γιάννης και ο Παύλος επέστρεψαν από τις σπουδές τους με επιστημονική γνώση και καινοτόμο διάθεση να συνεχίσουν όλα αυτά που ξεκίνησε ο πατέρας τους πίσω στο 1987, με πρώτο και κύριο στόχο τους τη διάσωση και την εξερεύνηση των κυπριακών ποικιλιών αμπέλου. Ξυνιστέρι, Πρωμάρα, Μωροκανέλα, Σπούρτικο, Βασίλισσα, Μαύρο, Γιαννούδι, Μαραθεύτικο είναι οι ποικιλίες που έχουν διασωθεί και καλλιεργούνται στα 350 στρέμματα αμπελώνων του οινοποιείου, ενώ η αναζήτηση και η διάσωση άλλων κυπριακών ποικιλιών δεν έχει σταματημό.
Κάθε χρόνο, πέρα από τις κλασικές ετικέτες του οινοποιείου, υπάρχει και μια σειρά πειραματικών οινοποιήσεων που έχουν σκοπό την περαιτέρω εξερεύνηση των τοπικών ποικιλιών. Οι συγκεκριμένες ετικέτες που κυκλοφορούν σε ελάχιστες ποσότητες και φιλοτεχνούνται από διάφορους καλλιτέχνες σε θεματικές του τρύγου και της οικογένειας αποτελούν ένα twist πάνω στα πρωτόκολλα αμπελουργίας και οινοποίησης, βοηθώντας τον Γιάννη και τον Παύλο να δουν πώς ανταποκρίνονται οι ποικιλίες και να εξελίσσουν τη δουλειά τους. Προφανώς πρόκειται για μια προσπάθεια σε εξέλιξη, αλλά τόσο σε επίπεδο στιλιστικό όσο και ποιοτικό τα κρασιά που δοκιμάστηκαν είναι κάτι παραπάνω από μέσα στο πνεύμα της εποχής τους. Γενικά η φιλοσοφία όλων των κρασιών τους δεν θέλει καθόλου νέο βαρέλι, βασίζεται στις αυθόρμητες ζυμώσεις, τα θειώδη είναι σε καθοδική πορεία και γενικά το οινοποιητικό τους χέρι είναι ελαφρύ.
ΤΡΕΙΣ ΕΤΙΚΕΤΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΔΟΚΙΜΑΣΕΤΕ
Αλίνα Ξυνιστέρι 2020
Η πιο πολυφυτεμένη και σημαντική λευκή ποικιλία της Κύπρου είναι το Ξυνιστέρι. Ηλικία έως 90 ετών στα αμπέλια, ασβεστολιθικά και σχιστολιθικά εδάφη, αυτόρριζα κύπελλα, υψόμετρο από 800 έως 1.150 μ. από διαφορετικά μικρά αμπέλια της περιοχής. Κάτι από την πετρόλ αίσθηση του Riesling, με εξαιρετικό νεύρο και ορυκτότητα στο στόμα, λεμονάτη οξύτητα και ενέργεια να σε διαπερνά από την αρχή μέχρι το τέλος. Δείχνει ήδη μελένιες νότες παλαίωσης, που του πάνε απίστευτα.
Γιαννούδι 2018
Η εξωτική πλευρά του κυπριακού αμπελώνα, μια σπάνια ερυθρή ποικιλία με εξαιρετικά χαρακτηριστικά. Πυκνό, σκουρόχρωμο, αλλά όχι υπερεκχυλισμένο φρούτο, στόμα δυνατό, δομημένο, τανικό, ίσως η πιο ολοκληρωμένη ερυθρή ποικιλία (μαζί με το Μαραθεύτικο), με μεγάλες δυνατότητες παλαίωσης. Καταφέρνει παρά τη δομή του να είναι κομψό και απολαυστικό.
Σπούρτικο 2021
Από το ρήμα «σπουρτώ», που σημαίνει στα κυπριακά «εκρήγνυμαι». Η ονομασία έχει να κάνει με το πόσο εύθραυστη είναι η φλούδα της συγκεκριμένης λευκής ποικιλίας. Και η δυσκολία του δεν βρίσκεται μόνο εκεί. Παρουσιάζει προβλήματα στη γονιμοποίησή του, γι’ αυτό και παραδοσιακά βρισκόταν σε σύνθετους ποικιλιακά αμπελώνες για να διευκολύνεται. Είναι χαμηλόβαθμο γιατί ζορίζεται να ωριμάσει, αλλά αποζημιώνει με αρωματικές νύξεις από αχλάδι, εσπεριδοειδή, υψηλή οξύτητα και μια ενδιαφέρουσα απαλή στυπτικότητα στο στόμα. Λεπτό, φρέσκο και κομψό, τόσο κόντρα σε αυτό που θα περίμενες σε ένα τόσο ζεστό κλίμα όπως αυτό της Κύπρου.
