Πολλές ετικέτες κρασιών έχουν την ένδειξη “παλαιά κλήματα” ή “παλαιά αμπέλια”, με διάφορες παραλαγές (πχ παλιές ρίζες) και μέσα από αυτό οι οινοποιοί θέλουν να δείξουν ότι τα σταφύλια προέρχονται από μεγάλα σε ηλικία αμπέλια. Τι σημαίνει όμως “παλιό”, πως προσδιορίζεται και πότε επιτρέπεται να αναγράφεται στη φιάλη, μας το διευκρυνίζει με ανακοίνωσή του ο Διεθνής Οργανισμός Αμπέλου και Οίνου (OIV) που παρουσίασε επίσημο ορισμό για τον όρο “παλαιά κλήματα” (old grapevines) και “παλαός αμπελώνας” (old vineyards) στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσής του. Βάσει της απόφασης OIV-VITI 703-2024, “παλαιό κλήμα” μπορεί να χαρακτηριστεί κάθε αμπέλι που είναι τεκμηριωμένα, ηλικίας 35 ετών ή μεγαλύτερο, ανεξάρτητα από άλλες παραμέτρους. Στα εμβολιαμένα φυτά, για να ισχύει ο χαρακτηρισμός, θα πρέπει η σύνδεση του μοσχεύματος με το υποκείμενο να έχει παραμείνει αμετάβλητη για τουλάχιστον 35 χρόνια.
Επίσης, ο “παλαιός αμπελώνας” ορίζεται ως μία ενιαία, νομικά καθορισμένη έκταση αμπελώνα, όπου τουλάχιστον το 85% των κλημάτων πληρούν τον παραπάνω ορισμό της ηλικίας.
Ο ορισμός βασίστηκε σε ερευνητικά δεδομένα από πρωτοβουλίες όπως το The Old Vine Conference (μη κερδοσκοπικός οργανισμός στη Μεγάλη Βρετανία) και το The Old Vine Registry, καθώς και σε επίσημες διαβουλεύσεις με τα κράτη-μέλη του OIV. Η Sarah Abbott MW, συνιδρύτρια του The Old Vine Conference, δήλωσε ότι αυτός ο ορισμός αποτελεί “ορόσημο” για το κίνημα διατήρησης παλαιών κλημάτων και ενδέχεται να επηρεάσει μελλοντικές πολιτικές στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδίως σε προγράμματα εκρίζωσης.
Σήμερα περισσότεροι από 3.500 αμπελώνες σε 35 χώρες έχουν γραφτεί στον κατάλογο του The Old Vine Registry. Από τη χώρα μας μόλις 16 αμπελώνες περιλαμβάνονται στον κατάλογο , με τον παλαιότερο από αυτούς να εκτιμάται ότι έχει ηλικία 224 ετών καθώς υπολογίζεται ότι έχει φυτευτεί το 1800. Είναι αμπέλι με κουλούρες Ασύρτικου που ανήκει στο Κτήμα Αργυρού και βρίσκεται στην Επισκοπή της Σαντορίνης. Από εκεί προέρχονται τα σταφύλια για το Cuvee Monsignori, μία από τις εμβληματικές ετικέτες της Σαντορίνης. Όπως αναφέρεται στη σημείωση του καταλόγου: “Επειδή οι υποκείμενοι κορμοί (rootstocks) παραμένουν στο έδαφος και τα πάνω τμήματα των κλημάτων κλαδεύονται περιοδικά κάθε 30-50 χρόνια, τα συγκεκριμένα αμπέλια μπορεί να είναι πολύ παλαιότερα από 225 χρόνια, ίσως ακόμη και από τα τέλη του 1600. Αυτή η πρακτική σημαίνει ότι, ενώ το πάνω μέρος του φυτού ανανεώνεται, η βασική δομή του αμπελιού, που είναι ενσωματωμένη στο έδαφος, παραμένει ανέπαφη και μπορεί να διατηρεί σημαντικά γενετικά χαρακτηριστικά και ιστορική αξία”.
Από σήμερα Δευτέρα 18 Νοεμβρίου, τρέχει η Old Vine Wine Week, που οργανώνει το The Old Vine Conference σe οινικά σημεία σε όλο τον κόσμο, το επίκεντρο ωστόσο είναι η Μεγάλη Βρετανία. Από μεγάλες εταιρείες διανομής μέχρι κάβες λιανικής, εστιατόρια, wine bar, αλλά ακόμα και media που ασχολούνται με το κρασί, όλοι αφιερώνουν ένα κομμάτι των δράσεων τους αυτές τις ημέρες στα “παλαιά κλήματα”. Προσφορές στις αγορές κρασιών που προέρχονται από παλιά αμπέλια, γευσιγνωσίες, masteclasess, ειδικές λίστες, αφιερώματα σε συγκεκριμένες ποικιλίες ή ολόκληρες οινικές ζώνες όπου κυριαρχούν τα παλιά αμπέλια και πολλά άλλα, με στόχο να έρθουν οι καταναλωτές σε επαφή με αυτά τα ιδιαίτερα κρασιά που κουβαλάνε ιστορίες δεκαετιών.
Και αν κανείς αναρωτιέται, γιατί είναι τόσο σημαντικά τα παλαιά αμπέλια και σκέφτεται ότι η αναγραφή της πληροφορίας στην ετικέτα, είναι απλώς ένα εμπορικό τρικ, αρκεί να δει την ιστορική και πολιτιστική τους σημασία. Η ικανότητά τους να παράγουν εξαιρετικά κρασιά είναι κάτι που μπορεί να μην είναι αντικειμενικό συμπέρασμα, αν και οι περισσότεροι άνθρωποι στο χώρο του κρασιού θα συμφωνήσουν ότι τα κρασιά που προέρχονται από τέτοιους παλιούς αμπελώνες έχουν κάτι διαφορετικό.
Αποτελούν όμως δεδομένα μια μοναδική πηγή γνώσης για τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα των αμπελώνων. Αυτά τα αμπέλια, που έχουν επιβιώσει από περιβαλλοντικές και καλλιεργητικές προκλήσεις για δεκαετίες ή και αιώνες, παρέχουν σημαντικές ευκαιρίες επιστημονικής μελέτης σε τομείς όπως η γενετική ποικιλομορφία, η υγεία του εδάφους, οι μικροβιακές διεργασίες, η φυσιολογία των φυτών και η προσαρμοστικότητα στις τοπικές συνθήκες. Και σήμερα αυτά είναι πιο απραίτητα και επίκαιρα από ποτέ.
Η διατήρησή τους δεν είναι μόνο επιστημονική αλλά και περιβαλλοντική πράξη. Τα παλαιά αμπέλια λειτουργούν ως αποθήκες άνθρακα και έχουν ενσωματωθεί πλήρως στο τοπικό οικοσύστημα. Η εκρίζωσή τους για να φυτευτούν νέα αμπέλια προκαλεί απώλειες στις αποθήκες άνθρακα, διαταράσσει το έδαφος και τις μικροβιακές διαδικασίες, καταστρέφει τη βιοποικιλότητα και τον γενετικό πλούτο, ενώ επιβαρύνει σοβαρά το τοπικό οικοσύστημα.
Η προστασία των παλαιών αμπελώνων είναι συνεπώς απαραίτητη τόσο για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και για την υποστήριξη ενός πιο βιώσιμου μέλλοντος για την οινοπαραγωγή.
