«Φυτέψαμε με τα χέρια μας τους “Γάλλους αριστοκράτες”. Αν η έκφραση επιτρέπεται και για τις ψυχές μας, τους φύτεψαν οι ψυχές μας “εν χορδαίς και τυμπάνοις”.
Kαι ανταλλάξαμε την υπόσχεση τα πρώτα χρόνια να εφαρμόζουμε εμείς οι ίδιοι όλους τους κανόνες της γαλλικής οινοποιίας. Ως και τον χωρισμό των τσαμπιών από τις ρώγες, που επιβαλλόταν για το κρασί μας, θα τον κάναμε εμείς οι ίδιοι ή με πρόθυμους συγγενείς και γείτονες. Δεν είχαμε, βλέπεις, ούτε αυτό το απλοϊκό μηχάνημα που χρειαζόταν».
Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας, «Με λογισμό και μ’ όνειρο…
Σκαρφαλωμένο σε υψόμετρο 1.000 μ. πάνω σε μια απότομη πλαγιά, περιτριγυρισμένο από τα επιβλητικά βουνά της Πίνδου, βρίσκεται το Μέτσοβο. Χωριό που χάρη στον μεγάλο του ευεργέτη Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα απέκτησε φήμη, μια γερή τοπική οικονομία που βασίζεται στην κτηνοτροφία και στον τουρισμό, δυσκολεύεσαι –αν δεν γνωρίζεις– να το κατατάξεις στους οινικούς προορισμούς της Ελλάδας. Και όμως, εδώ βρίσκεται ένας από τους πιο εντυπωσιακούς αμπελώνες της χώρας μας, ο πιο ορεινός ενιαίος αμπελώνας, που εκτείνεται από υψόμετρο 950 έως 1.050 μ., ένα θέαμα συγκλονιστικό όταν το αντικρίζει κανείς από ψηλά. Ένας αμπελώνας που οφείλει την ύπαρξή του στο όραμα και στην επιμονή του Ευάγγελου Αβέρωφ, ο οποίος μέσα στο αναπτυξιακό σχέδιο που συνέλαβε και υλοποίησε στην ιδιαίτερη πατρίδα του συμπεριέλαβε και το όνειρο να δημιουργήσει ένα κρασί ισάξιο των γαλλικών που γνώριζε και το οποίο να προέρχεται από τον τόπο του. Δύσκολα αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος της προσφοράς του Αβέρωφ, αν δεν βρεθεί εκεί και δεν δει από κοντά όλα αυτά που δημιουργήθηκαν χάρη στο όραμα και στην επιμονή του. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά επιτεύγματά του –ανάμεσα στη δημιουργία πρότυπου τυροκομείου και ξυλουργείου και την ίδρυση 107 σχολείων στην περιοχή– ήταν η φύτευση 3 εκατομμυρίων δέντρων στην πλαγιά, που σιγά σιγά κατρακυλούσε λόγω διαβρώσεων του εδάφους με αποτέλεσμα να απειλείται το ίδιο το χωριό!
Η ιστορία του οινοποιείου Κατώγι Αβέρωφ ξεκινά κάπου στο 1957, όταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ ανακαλύπτει μέσα στα ερείπια του μοναστηριού του Αγίου Νικολάου ένα έγγραφο, ένα κατάστιχο του 1732, όπου βρίσκονται καταγεγραμμένα τα αμπέλια της περιοχής, στο Γινιέτς και στο Μπογιάνο. Κάνοντας απλούς υπολογισμούς από όσα αναγράφονται στο κατάστιχο, διαπιστώνει ότι το Μέτσοβο και τα κοντινά του χωριά θα πρέπει να παρήγαν 300.000 οκάδες, που μεταφράζονται σε 500.000 φιάλες – όση είναι η σημερινή παραγωγή του οινοποιείου. Η επίσκεψή του στον «οργισμένο κρασότοπο», όπως θα τον αποκαλέσει αργότερα ο ίδιος, είναι αρκετή για να φυτέψει μέσα του τον σπόρο της αναβίωσής του. Αποφασισμένος να δημιουργήσει ένα σπουδαίο κρασί μέσα από αυτόν τον αγριότοπο –απότομες πλαγιές σε υψόμετρο που ξεπερνά τα 1.000 μέτρα–, φυτεύει το πρώτο Cabernet Sauvignon, που μεταφέρει από τη Γαλλία μέσα στον διπλωματικό του σάκο! Αναζητώντας συμμάχους στους συγχωριανούς του για την αναμπέλωση, προσπαθεί με κάθε τρόπο να τους κάνει να επιστρέψουν στα αμπέλια, αλλά μάταια. Προχωρώντας μόνος του, αρχίζει τις πρώτες οινοποιήσεις στο υπόγειο του σπιτιού του και σχεδιάζει την πρώτη ετικέτα πάνω σε χαρτί του πολιτικού του γραφείου. Οι λιγοστές φιάλες που παράγονται δίνονται σε τοπικό μαγαζί, από όπου οι πελάτες μπορούν να προμηθευτούν έως δύο. Το 1972, καθώς ετοιμάζεται να υλοποιήσει τη δημιουργία ενός πρότυπου οινοποιείου, καλεί και πάλι τους Μετσοβίτες να προχωρήσουν στην ίδρυση ενός συνεταιρισμού. «Μπορεί η ίδρυση ενός υποδειγματικού οινοποιείου στο Μέτσοβο να φαίνεται απίθανη, είναι όμως πιο πιθανή από ό,τι ήταν η δημιουργία μεγάλου τυροκομείου αγελαδινού γάλακτος. Όταν το χτίσαμε στο Μέτσοβο, οι παραθεριστές δυσκολεύονταν να βρουν αγελαδινό γάλα για τα παιδιά τους και τότε όλοι δίσταζαν και κορόιδευαν», γράφει στην επιστολή που τους απευθύνει ζητώντας τους να συμμετάσχουν σε ένα είδος συνεταιρισμού, προσπάθεια που και πάλι δεν βρίσκει ανταπόκριση.
Στα χρόνια που ακολουθούν ο αμπελώνας μεγαλώνει, προστίθενται νέες ποικιλίες και υπό την καθοδήγηση του γαμπρού του, Σωτήρη Ιωάννου, γεννιούνται νέες ετικέτες. Το Κατώγι Αβέρωφ είναι χωρίς αμφιβολία μία από τις ιστορικότερες ετικέτες ερυθρού κρασιού στην Ελλάδα. Σήμερα, στα 150 στρέμματα του αμπελώνα στο Μέτσοβο έχουν προστεθεί άλλα 450 στρέμματα αμπελώνων στη Βόρεια Ελλάδα και το Κτήμα Αβέρωφ παράγει συνολικά 14 ετικέτες, που χωρίζονται στις σειρές ΚΑΤΩΓΙ ΑΒΕΡΩΦ, ΙΝΙΜΑ, DI MUNTE (Rossiu και Alba), ΦΛΟΓΕΡΟ και BLACK SQUIREL. Ναυαρχίδα του Κτήματος παραμένει το Cabernet Sauvignon, το οποίο συμμετέχει στο blend του Κατώγι Αβέρωφ, ενώ από τα παλαιά κλήματα του Γινιέτς δημιουργείται το μονοποικιλιακό Cabernet Sauvignon της σειράς Rossiu di Munte. Iδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τοπική ερυθρή ποικιλία Βλάχικο, με τις έντονες πιπεράτες νότες της, ενώ οι υπόλοιπες τέσσερις γηγενείς ποικιλίες που καλλιεργούνται στον αμπελώνα του Μετσόβου προορίζονται για το νέο προϊόν του Κτήματος, ένα ιδιαίτερο απόσταγμα, το οποίο αναμένεται να κυκλοφορήσει τον επόμενο Μάρτιο.
O εγγονός του Ευάγγελου Αβέρωφ, Αλέξανδρος Ιωάννου –ο οποίος έχει πια αναλάβει τα ηνία του οινοποιείου και μένει μόνιμα στο Μέτσοβο–, μας υποδέχθηκε στο Κατώγι Αβέρωφ, όπου λειτουργεί και το ομώνυμο ξενοδοχείο, ένα ηλιόλουστο Σαββατοκύριακο του Νοεμβρίου και μας περπάτησε –στην κυριολεξία– μέσα σε όλες τις πτυχές της πλούσιας κληρονομιάς που άφησε πίσω του ο παππούς του, ξετυλίγοντας την ιστορία όχι μόνο του οινοποιείου, αλλά και της περίφημης Πινακοθήκης που βρίσκεται στο χωριό και φιλοξενεί έργα σπουδαίων Ελλήνων ζωγράφων, και του Λαογραφικού Μουσείου, όπου μπορεί κανείς να βιώσει με λεπτομέρεια τη ζωή στο Μέτσοβο μέσα στους αιώνες. Άλλωστε, αυτός είναι και ο στόχος μιας ολοκληρωμένης επίσκεψης, όπως λέει και ο ίδιος ο κ. Ιωάννου: «Με ενδιαφέρει ο επισκέπτης να κάνει ένα tour ολιστικό, όχι μόνο στο οινοποιείο, να έχει μια ολοκληρωμένη εμπειρία τού τι σημαίνει Μέτσοβο». Εδώ πραγματικά δεν χρειάζεται να πασχίσει κανείς για να φτιάξει ένα concept, υπάρχει ήδη μέσα από την κληρονομιά του Αβέρωφ. Η τέχνη παντρεύεται με το κρασί και το κρασί με την κτηνοτροφική και τυροκομική παράδοση, και όλα αυτά μαζί δημιουργούν ένα σύνολο που αποκλείεται να αφήσει ασυγκίνητο ακόμη και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη.
Ο χώρος του ξενοδοχείου, που στεγάζεται στο ίδιο κτιριακό συγκρότημα με το οινοποιείο, είναι διακοσμημένος με έργα σπουδαίων Ελλήνων καλλιτεχνών. Στον χώρο της υποδοχής δεσπόζει το υπέροχο «Αμπέλι», φιλοτεχνημένο από τον Γιώργο Ρόρη, ενώ όπου και να στρέψει κανείς το βλέμμα του θα πέσει σε κάποιον πίνακα γνωστού ζωγράφου. Λάτρης της καλής κουζίνας, πολλά από τα πιάτα που σερβίρονται στο εστιατόριο του ξενοδοχείου είναι μαγειρεμένα από τον ίδιο, με βάση τις πρώτες ύλες που παράγονται τόσο στον λαχανόκηπο του Κτήματος Αβέρωφ όσο και στην ευρύτερη περιοχή του Μετσόβου. Οι χυλοπίτες με άγρια μανιτάρια και τρούφα της περιοχής που δοκιμάσαμε με τη συνοδεία Βλάχικου από τη σειρά Rossiu di Munte ήταν πραγματικά εξαιρετικές!
Στο κελάρι του οινοποιείου συναντά κανείς, εκτός από τα 1.200 βαρέλια γαλλικής δρυός, έργα τέχνης που βρίσκονται διάσπαρτα στον χώρο αλλά και πάνω στα ίδια τα βαρέλια – έργο του Σάββα Μυλωνά φιλοτεχνημένο το 2007. H κάβα, που αποτελεί το αρχείο του Κτήματος, φιλοξενεί φιάλες από το 1969, ενώ στην ατμοσφαιρική αίθουσα γευσιγνωσίας το παλαιό pupitre που χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια της παραγωγής αφρώδους οίνου, η οποία διακόπηκε την περίοδο της κρίσης, αποτελεί πλέον στοιχείο διακόσμησης.
Η ανάπτυξη της επισκεψιμότητας του οινοποιείου αποτελεί έναν από τους στόχους του κ. Ιωάννου, ο οποίος έχει ήδη σχεδιάσει διάφορες προσθήκες στην επισκέψιμη διαδρομή, ενώ στη λίστα του Κτήματος προστίθενται διαρκώς νέα προϊόντα. Η νεότερη σειρά των ετικετών Βlack Squirel αποτελεί ταυτόχρονα και μια φιλοζωική δράση, αφού μέρος των εσόδων από τις πωλήσεις διατίθεται για την προστασία και τη φροντίδα των αδέσποτων σκυλιών που, δυστυχώς, είναι πολλά στην περιοχή του Μετσόβου. Λίγα μέτρα από το κτιριακό σύμπλεγμα που φιλοξενεί οινοποιείο και ξενοδοχείο και αφού διασχίσει κανείς την (πολύ τουριστική) πλατεία του Μετσόβου, βρίσκεται η Πινακοθήκη Αβέρωφ, όπου φιλοξενούνται έργα μεγάλων Ελλήνων ζωγράφων και γλυπτών, έργα τα οποία συνέλεξε ο ίδιος ο Ε. Αβέρωφ στη διάρκεια της ζωής του, με μοναδικό σκοπό τη δημιουργία αυτού του χώρου πολιτισμού στην καρδιά ενός απομακρυσμένου χωριού της Ηπείρου. Πρόσφατα μάλιστα, εγκαινιάστηκε και μια νέα έκθεση που περιλαμβάνει τα καινούργια αποκτήματα του μουσείου, τα οποία αποτελούν δωρεές και αποκτήθηκαν στο διάστημα 2008-2021.
Το πολύ συμπυκνωμένο διήμερό μας στο Μέτσοβο, ωστόσο, θα ήταν ατελές χωρίς την επίσκεψη στο εκπληκτικό Λαογραφικό Μουσείο, έργο και αυτό του Ιδρύματος Αβέρωφ, το οποίο στεγάζεται στο ιστορικό αρχοντικό της οικογένειας Τοσίτσα. Ένα εξαιρετικά στημένο μουσείο, που ζωντάνεψε στην κυριολεξία στα μάτια μας την οργάνωση και τη ζωή ενός μετσοβίτικου αρχοντικού την εποχή της ακμής του Μετσόβου, ενώ είχαμε την ευκαιρία να πάρουμε και μια γεύση της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας μέσα από προσωπικά αντικείμενα του Ευάγγελου Αβέρωφ που εκτίθενται στον τρίτο όροφο του αρχοντικού.
Τέχνη, πολιτισμός, ιστορία, κρασί και πάνω απ’ όλα όραμα και αγάπη για τον τόπο, όλα αυτά συναντώνται σε μία διαδρομή. Οδηγώντας στο εκπληκτικό οδικό δίκτυο που έχει κάνει πλέον την Ήπειρο εύκολα προσβάσιμη, το μόνο που είχαμε πια στο μυαλό μας είναι η Ελλάδα που θέλουμε να βλέπουμε, η Ελλάδα που οφείλει τόσα στους ανθρώπους που την αγάπησαν ουσιαστικά και θέλησαν να την πάνε πιο πέρα. Επιστρέψαμε πραγματικά γεμάτοι… •
