Υπάρχουν τόποι που κουβαλούν το κρασί μέσα στην ίδια τους την ταυτότητα.
Η Αττική είναι ένας από αυτούς. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η αμπελοκαλλιέργεια συνοδεύει την ιστορία της Αθήνας και των γύρω περιοχών. Δεν είναι τυχαίο ότι, για αιώνες, σχεδόν κάθε σπίτι στα Μεσόγεια είχε το δικό του μικρό πατητήρι. Το κρασί δεν ήταν πολυτέλεια, ήταν κομμάτι της ζωής.

Και όμως, η άναρχη ανάπτυξη και η πίεση της μεγαλούπολης έκοψαν απότομα αυτό το νήμα. Οι αμπελώνες της Μεσογαίας βρέθηκαν περικυκλωμένοι από οικοδομές και δρόμους, κι όμως κατάφεραν να επιβιώσουν. Σήμερα στέκονται πεισματικά ανάμεσα σε κτίρια, κουβαλώντας αιώνες ιστορίας αλλά και την ελπίδα της αναγέννησης.

Η γη της Αττικής έχει πολλές όψεις. Στα Μεσόγεια, τα κλήματα απλώνονται χαμηλά σε σχήμα κυπέλλου, παλεύοντας με τη ζέστη και την ξηρασία του καλοκαιριού. Στον Κιθαιρώνα και στην Πάρνηθα, βορειότερα, τα αμπέλια ανασαίνουν δροσερό αέρα στα 500 μ. υψόμετρο. Στα Μέγαρα, προς την Πελοπόννησο, το τοπίο αλλάζει ξανά, με διαφορετικά μικροκλίματα να δίνουν άλλες εκφράσεις στο σταφύλι.

Η ποικιλία που ταυτίστηκε όσο καμία με την Αττική είναι το Σαββατιανό – απόλυτος άρχοντας, καταλαμβάνει περίπου το 90% των φυτεύσεων! Ανθεκτικό, σχεδόν «σπαρτιάτικο», που επιβιώνει με ελάχιστο νερό και λίγη φροντίδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της ανθεκτικότητας αυτής τα φυτά ουσιαστικά αυτορρυθμίζονται, με αποτέλεσμα να χρειάζονται ελάχιστες παρεμβάσεις και φυτοφάρμακα, καθιστώντας τον αττικό αμπελώνα ίσως τον μεγαλύτερο βιολογικό αμπελώνα στην Ελλάδα!

Από αυτήν την ποικιλία γεννήθηκε η πιο παρεξηγημένη αλλά και πιο χαρακτηριστική οινική έκφραση της Αττικής: η ρετσίνα. Για πολλούς, γεύση παιδικών καλοκαιριών και ταβερνών∙ για άλλους, ένα κρασί που σήμερα ξαναγράφει την ιστορία του, χάρη στη δουλειά νέων οινοποιών.

Όμως το Σαββατιανό δεν είναι μόνο ρετσίνα. Στα χέρια των σύγχρονων παραγωγών δίνει κρασιά με αρώματα από ώριμο ροδάκινο και πεπόνι, τροπικές νύξεις και μια απροσδόκητη φρεσκάδα. Πλάι του καλλιεργούνται κι άλλες ελληνικές ποικιλίες – Ροδίτης, Μαλαγουζιά, Ασύρτικο – αλλά και διεθνείς, όπως Syrah, Merlot, Cabernet Sauvignon, που συχνά συνδυάζονται με τις ντόπιες δίνοντας ενδιαφέροντα χαρμάνια.

Η Αττική σήμερα δεν διαθέτει ΠΟΠ κρασιά, αλλά στηρίζεται σε ένα μωσαϊκό ΠΓΕ ζωνών: Αττική, Παλλήνη, Γεράνεια, Μεσόγεια, Σπάτα, Παιανία, Κιθαιρώνας. Η κάθε μία κουβαλά τα δικά της χρώματα και αρώματα.

Πίσω από όλα αυτά βρίσκονται οι άνθρωποι: οικογένειες που κρατούν ζωντανή τη φλόγα, νέοι οινοποιοί που τολμούν να πειραματιστούν, ιστορικά ονόματα και φρέσκα projects. Από τους Αμπελώνες Μάρκου και το Κτήμα Παπαγιαννάκου μέχρι τη Στροφιλιά και το The Knack Project, η Αττική φτιάχνει ξανά τον δικό της οινικό χάρτη.

Ίσως, τελικά, αυτή είναι η μαγεία του αττικού αμπελώνα: η ικανότητα να αντέχει, να εξελίσσεται και να ξανασυστήνεται.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η ιστορία του αττικού αμπελώνα χάνεται πίσω στους αιώνες. Ήδη από τους Κλασικούς χρόνους η καλλιέργεια της αμπέλου και η παραγωγή κρασιού αποτελούσαν θεμελιώδη στοιχεία της ζωής στην Αθήνα. Το κρασί δεν ήταν απλώς ένα γεωργικό προϊόν· ήταν άρρηκτα δεμένο με τη θρησκεία, την κοινωνία και τον πολιτισμό.

Οι διονυσιακές γιορτές, τα συμπόσια των φιλοσόφων και των πολιτικών, αλλά και η καθημερινή διατροφή των Αθηναίων είχαν πάντα στο επίκεντρό τους το κρασί. Οι αμφορείς με το έμβλημα της πόλης ταξίδευαν σε λιμάνια όλης της Μεσογείου, μεταφέροντας μαζί με το κρασί και τη φήμη της Αθήνας.

Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο η φήμη του αττικού κρασιού διατηρήθηκε, ενώ στο Βυζάντιο η αμπελοκαλλιέργεια συνέχισε να ακμάζει, εξυπηρετώντας τόσο τις ανάγκες της αγοράς όσο και τη χρήση του κρασιού στη Θεία Ευχαριστία. Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας και της Οθωμανικής περιόδου αντιμετώπισε περιορισμούς, αλλά ποτέ δεν εγκαταλείφθηκε.

ΑΠΟ ΤΟ ΧΘΕΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Στο πέρασμα των δεκαετιών, οι αμπελώνες συρρικνώθηκαν δραστικά. Από τα 138.000 στρέμματα του 1985, σήμερα έχουν απομείνει μόλις 59.723 στρέμματα (απογραφή 2023).

Η Ανατολική Αττική, η καρδιά των Μεσογείων, έχασε περισσότερα από 50.000 στρέμματα σε 20 χρόνια, ενώ η Δυτική Αττική διατήρησε περίπου 11.300 στρέμματα. Παρ’ όλα αυτά, η Αττική εξακολουθεί να έχει παρουσία στον οινικό χάρτη. Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 85% των καλλιεργειών είναι Σαββατιανό.

Στην περιοχή καταγράφονται 325 οινοποιεία – από μεγάλα οργανωμένα έως μικρά πατητήρια. Παρά τις δυσκολίες, εμφανίζονται σημάδια αναγέννησης: νέες γενιές οινοποιών, βιολογικοί αμπελώνες, projects που δίνουν νέα πνοή στο Σαββατιανό και ξαναγράφουν την ιστορία της ρετσίνας.

ΡΕΤΣΙΝΑ

Αν υπάρχει ένα κρασί που ταυτίστηκε με την Αττική, αυτό είναι η ρετσίνα. Γεννήθηκε από την πρακτική των αρχαίων να σφραγίζουν τα πιθάρια με ρετσίνι, αποκτώντας το ξεχωριστό άρωμα που την έκανε συνώνυμη με τον τόπο.

Για δεκαετίες ήταν το καθημερινό κρασί των Αθηναίων, απλό και φθηνό. Σήμερα, χάρη στη νέα γενιά, ξανασυστήνεται: πιο εκλεπτυσμένη, πιο ισορροπημένη, έτοιμη να κερδίσει μια θέση όχι μόνο στη μνήμη, αλλά και στο μέλλον του ελληνικού κρασιού.

ΣΑΒΒΑΤΙΑΝΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

QUICK FACTS για τον Αττικό Αμπελώνα και το Σαββατιανό

• Από την αρχαιότητα, η Αττική ποτίζει την ιστορία του ελληνικού κρασιού.

• Από 138.000 στρέμματα το 1985, σήμερα απέμειναν περίπου 59.700.

• Τα Μεσόγεια είναι η «καρδιά» του αμπελώνα, με ζέστη, ξηρασία και κλήματα σε κύπελλο.

• Το Σαββατιανό κυριαρχεί με ποσοστό 85%: πάνω από 52.000 στρέμματα!

• Από αυτό γεννήθηκε η ρετσίνα, το πιο εμβληματικό κρασί της Αττικής.

• Στα χέρια νέων οινοποιών το Σαββατιανό δίνει φρέσκα, αρωματικά κρασιά.

• Ανθεκτικό στην ξηρασία και στις ασθένειες, επιβιώνει εκεί όπου άλλες ποικιλίες δυσκολεύονται.

• Η Αττική δεν έχει ΠΟΠ, αλλά διαθέτει πολλές ΠΓΕ ζώνες.

• Πλάι στο Σαββατιανό καλλιεργούνται Μαλαγουζιά, Ασύρτικο, Ροδίτης και διεθνείς ποικιλίες.

• Στην περιοχή λειτουργούν 325 οινοποιεία – από οργανωμένα κτήματα μέχρι μικρά οικογενειακά πατητήρια.