Μια περιοχή γνωστή για την παραγωγή κρασιού από τα αρχαία χρόνια, έφτασε να γνωρίσει μεγάλη οινική άνθιση την εποχή της Τουρκοκρατίας, για να συναντήσει εποχές ευμάρειας αλλά και πέτρινα χρόνια στο πέρασμα της ιστορίας.

Σαν σήμερα, πριν από 113 χρόνια — και πιο συγκεκριμένα στις 23 Οκτωβρίου 1912 — απελευθερώθηκε η Γουμένισσα από τον Ελληνικό Στρατό με τη Μάχη των Γιαννιτσών, και μαζί της όλη η επαρχία της, που μετέπειτα πήρε το αρχαίο όνομά της, Παιονία.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γάλλοι έκαναν έδρα τους στο Μακεδονικό Μέτωπο τη Γουμένισσα και, τον Μάιο του 1917, ο ελληνικός στρατός — στο πλευρό της Αντάντ — νίκησε τα βουλγαρικά στρατεύματα στη Μάχη του Σκρα.
Οι Γάλλοι άφησαν έντονα τα σημάδια τους στην περιοχή, και κάποια απ’ αυτά είχαν να κάνουν με το κρασί, το οποίο μετέφεραν στη χώρα τους, κάνοντάς το γνωστό στα παριζιάνικα καπηλειά. Για κάποιους, μάλιστα, θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τη φυλλοξήρα.
Πολλά χρόνια αργότερα, ήταν ο αείμνηστος (Κυρ) Γιάννης Μπουτάρης αυτός που έπεισε τους αμπελουργούς να εξακολουθήσουν να ασχολούνται με τα αμπέλια τους, αναγνωρίζοντας την ποιότητα των σταφυλιών της περιοχής — για να φτάσουμε στο σήμερα.
Η ιστορική Γουμένισσα από το 1979 μια ιστορική ΠΟΠ ζώνη στο Κιλκίς, με κρασιά από Ξινόμαυρο και Νεγκόσκα.

Μικρό Κτήμα Τίτος

Η ιστορία του Μικρού Κτήματος Τίτος άρχισε με τον ιδρυτή του Τίτο Ευτυχίδη το 1972 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα από τον καλό του φίλο Βαγγέλη Γεροβασιλείου, ο οποίος απέκτησε το Κτήμα το 2018. Όταν ο Τίτος Ευτυχίδης έφυγε από τη ζωή, η γυναίκα του Αγγελική Ευτυχίδη αποφάσισε να το μεταβιβάσει στο δίδυμο Γεροβασιλείου – Τσακτσαρλή.
Γύρω από το οινοποιείο είχαν φυτευτεί 45 στρέμματα αμπελώνα, ενώ σήμερα η παραγωγή βασίζεται σε επιπλέον 115 στρέμματα ιδιόκτητα αμπέλια σε γειτονικές περιοχές. Άλλα 110 στρέμματα είναι συνεργαζόμενοι αμπελώνες που όμως καλλιεργούνται από τους ανθρώπους του Κτήματος.
Ενώ στις αρχικές ποικιλίες, εκτός από Ξινόμαυρο και Νεγκόσκα, υπήρχαν Cabernet Sauvignon, Viognier και Λημνιό – και μάλιστα το πρώτο Λημνιό που καλλιεργήθηκε στην περιοχή – πλέον, με τις αναμπελώσεις, το Μικρό Κτήμα Τίτος έχει εστιάσει αποκλειστικά σε Ξινόμαυρο και Νεγκόσκα.
Η πρώτη εμφιάλωση έγινε από τον Τίτο Ευτυχίδη το 1991 με ΠΟΠ Γουμένισσα, ενώ η πρώτη εμφιάλωση με τη νέα ιδιοκτησία έγινε το 2019, επίσης με ΠΟΠ Γουμένισσα. Τρία χρόνια μετά ακολούθησε μια δεύτερη ετικέτα, η οποία είναι ροζέ κρασί αποκλειστικά από Νεγκόσκα.

Σύντομα θα δούμε στην αγορά και μια τρίτη ετικέτα, καθώς – όπως λέει ο Νίκος Μπέρσος, οινολόγος του Κτήματος – “Ένα από τα αμπέλια μας στην περιοχή Πεντάλοφος, που είναι και το ψηλότερο αμπέλι για το δικό μας οινοποιείο και αναμένεται να μας δώσει από 4 έως 5 τόνους σταφύλι, θα οινοποιηθεί σε μια single vineyard εκδοχή. Μια ΠΟΠ Γουμένισσα που θα προκύψει από αυστηρή επιλογή.”

Το οινοποιείο, με επένδυση της νέας ιδιοκτήτριας εταιρείας, ανακαινίστηκε πλήρως τόσο για να βελτιωθεί η εικόνα του ως επισκέψιμο, όσο και για να εκσυγχρονιστεί ο εξοπλισμός του. Συνολικά, μπορεί να διαχειριστεί μέχρι 120 τόνους πρώτης ύλης, που αντιστοιχούν σε 100.000 έως 120.000 φιάλες, αν και σε αυτή τη φάση παράγει 45.000 φιάλες ΠΟΠ Γουμένισσα και 10.000 φιάλες (ροζέ) Νεγκόσκα.
Το σύνολο της παραγωγής διοχετεύεται στην αγορά HORECA και σε κάβες, ενώ ένα ποσοστό 20% εξάγεται σε Κεντρική και Δυτική Ευρώπη, Καναδά και ΗΠΑ. Η μέση χονδρική τιμή είναι κοντά στα 12 ευρώ συν ΦΠΑ, γεγονός που διαφοροποιεί το Μικρό Κτήμα Τίτος από τα υπόλοιπα οινοποιεία της περιοχής. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία, η συμβολή της μητρικής εταιρείας, με πολύ ισχυρή παρουσία στην ελληνική αγορά, έχει παίξει σημαντικό ρόλο σε αυτήν τη διαφοροποίηση.
Το οινοποιείο επισκέπτονται πάνω από 2.500 άτομα ετησίως, εκ των οποίων περίπου το ¼ κατά την εκδήλωση “Ανοιχτές Πόρτες”, ενώ μόλις το 10% αυτών προέρχονται από άλλες χώρες.

Κτήμα Χατζηβαρύτη

Η συζήτηση με τη Χλόη Χατζηβαρύτη, η οποία έχει αναλάβει σχεδόν εξ ολοκλήρου την οικογενειακή επιχείρηση, αφού γύρισε από σπουδές και εργασία στο εξωτερικό το 2017, ξεκίνησε με ένα θέμα που προσπαθήσαμε να αναδείξουμε στο προηγούμενο τεύχος του Grape Business και αφορά τη λιανική πώληση του κρασιού, κυρίως στην εστίαση.
Όπως λέει η ίδια: “Με την πολιτική που έχει διαμορφωθεί, ο οινοποιός είναι ο χαμένος της υπόθεσης, γιατί έχει βάλει την περισσότερη δουλειά και αποκομίζει το λιγότερο κέρδος. Όταν το μπουκάλι πουλιέται επί 3 και επί 4 στο σημείο εστίασης, είναι δεδομένο ότι ο πελάτης θα δυσκολευτεί να αγοράσει.”
Και προσθέτει: “Τα κρασιά που ο χονδρέμπορος μπορεί να πουλήσει στα 6 ευρώ + ΦΠΑ έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση, οπότε φανταστείτε σε τι τιμή πρέπει να τα πουλάμε εμείς.” Κάπως έτσι, ένα κρασί που έχει φύγει με αξία 4 ευρώ από το οινοποιείο μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 24 ευρώ στον τελικό πελάτη.
Η εταιρεία Κτήμα Χατζηβαρύτη διαθέτει πλέον 180 στρέμματα ιδιόκτητων αμπελώνων και καλλιεργεί ακόμη 40 στρέμματα που νοικιάζει. Για τα 40 ενοικιαζόμενα στρέμματα, φέτος θα είναι η τελευταία χρονιά, καθώς το οινοποιείο περνά στη βιοδυναμική καλλιέργεια και επιπλέον οι αναμπελώσεις έχουν αρχίσει να αποδίδουν τα αναμενόμενα.
Η φετινή χρονιά, μάλιστα, ήταν πολύ καλή – ακόμα και παραπάνω από τα αναμενόμενα – και έτσι, από τις 80.000 φιάλες πέρσι, το οινοποιείο αναμένεται να διαθέσει στην αγορά 100.000 φιάλες φέτος. “Αυτό είναι ευχάριστο, αλλά και λίγο ανησυχητικό για τα λευκά κυρίως κρασιά, αν η ζήτηση δεν είναι η αναμενόμενη”, λέει η Χλόη Χατζηβαρύτη, γνωρίζοντας ότι το λευκό κρασί είναι ακόμη “φρέσκο” στη νοοτροπία των περισσότερων καταναλωτών.

Οι βασικές ποικιλίες στον αμπελώνα είναι Ξινόμαυρο και Νεγκόσκα για τα κόκκινα, και Ασύρτικο, Ροδίτης, Μαλαγουζιά και Μοσχάτο για τα λευκά. Από την προηγούμενη χρονιά του οινοποιείου έχουν διατηρηθεί κάποιες γαλλικές ποικιλίες, οι οποίες με τον καιρό αντικαθίστανται από τις βασικές ποικιλίες του Κτήματος.
Συνολικά, η λίστα κρασιών περιλαμβάνει 12 ετικέτες – κάποιες από το παρελθόν και κάποιες που δημιούργησε η Χλόη. Στόχος είναι η λίστα να φτάσει στις 9 ετικέτες, με “θυσίες” κι από τις δύο πλευρές, από την παλιά και τη νέα εποχή.

Η διανομή στην Αθήνα γίνεται μέσω της Trinity, ενώ στη Βόρεια Ελλάδα απευθείας. Το προϊόν καταλήγει σε HORECA και κάβες. Στο παρελθόν υπήρξε συνεργασία και με την αλυσίδα ΑΒ Βασιλόπουλος, αλλά δεν λειτούργησε. Η δημιουργικότητα της Χλόης για νέες ετικέτες έχει βρει διέξοδο σε fashion οινοποιήσεις που γίνονται σε συνεργασία με σημεία εστίασης.

Κτήμα Τάτση

Τα αδέλφια Τάτση θυμίζουν πρωταγωνιστές στις ταινίες του Γιάννη Οικονομίδη: θεμελιώδεις αρχές, φιλοσοφημένος τρόπος ζωής και μπέσα. Ξεκίνησαν το δικό τους ταξίδι οινοποίησης το 1996, στον ίδιο χώρο όπου ο πατέρας τους οινοποιούσε ετησίως 10 με 15 τόνους χύμα κρασί.
“Είμαστε ουσιαστικά αμπελουργοί. Και το κρασί αναδύθηκε σαν μνήμη από τους πρόσφυγες προγόνους”, λέει ο Περικλής Τάτσης.
Τα 200 στρέμματα που δίνουν την πρώτη ύλη για την οινοποίηση πιστοποιήθηκαν αρχικά για βιολογική καλλιέργεια και από το 2002 καλλιεργούνται με τις αρχές της βιοδυναμικής. Οι αδελφοί Τάτση είναι από τους πιονέρους της βιοδυναμικής στη χώρα μας – μια γενιά που περιλαμβάνει οινοποιούς όπως ο Σκλάβος και ο Γεώργας – και έχει επηρεάσει πολλούς νεότερους αμπελουργούς, οινοποιούς και οινολόγους.
Οι βασικές ποικιλίες είναι Ξινόμαυρο και Νεγκόσκα, σχεδόν στο 80% του αμπελώνα, και συμπληρώνονται από ένα αμπέλι Λημνιό ηλικίας 40 ετών και μικρότερες εκτάσεις από Ροδίτη, Μαλαγουζιά, Chardonnay και Πρέμνο.

Συνολικά, το οινοποιείο παράγει περίπου 60.000 φιάλες ετησίως και σε αυτό το επίπεδο θέλουν τα δύο αδέλφια να διατηρήσουν την παραγωγή τους. Η λίστα κρασιών περιέχει σχεδόν 20 ετικέτες και στόχος είναι να μειωθούν. “Έχουμε κάνει πολλούς πειραματισμούς, οπότε τώρα έχουμε κατασταλάξει τι θέλουμε”, λέει ο Περικλής Τάτσης.
Οι ετικέτες διατίθενται στην αγορά HORECA και σε κάβες, ενώ σημαντικό είναι το ποσοστό των εξαγωγών, που μέχρι και πριν από την εκλογή του νυν προέδρου των ΗΠΑ έφτανε το 50%. “Έχουμε δει μια μείωση στις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ, αλλά πιστεύω ότι σύντομα θα επιστρέψουμε στα προηγούμενα επίπεδα”, λέει ο Περικλής Τάτσης.
Η θέση του οινοποιείου σε πέρασμα, καθώς και η πολύ καλή δουλειά που κάνει η νέα γενιά του, φέρνει περίπου 2.500 έως 3.000 επισκέπτες τον χρόνο, οι οποίοι συμβάλλουν σημαντικά στις λιανικές πωλήσεις.

Οινοποιείο Τραϊανού

Ένα ακόμα garage winery, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί το 2021, όταν έγινε η πρώτη επαγγελματική οινοποίηση. Το ξεκίνημα είχε γίνει από τον παππού, που έφτιαχνε κρασί και τσίπουρο.
Όπως λέει ο Γιάννης Λέφτσης: “Τις ξύλινες δεξαμενές τις έφτιαχνε ο παππούς της συζύγου μου από ξύλο της περιοχής, και τα δεσίματα γίνονταν με ξύλινες σφήνες γιατί δεν υπήρχαν καρφιά. Ξεκινήσαμε το οινοποιείο με τη σύζυγό μου και επιλέξαμε να δώσουμε το πατρικό της όνομα, ως τιμή στον παππού που έβαλε τα θεμέλια.”
Έκτοτε, το οινοποιείο, έχοντας στην ιδιοκτησία του 20 στρέμματα, παράγει 10.000 φιάλες κρασί ετησίως. Αρχικά η παραγωγή ήταν μεγαλύτερη, αλλά εδώ και τρία χρόνια η καλλιέργεια γίνεται βιολογικά, επομένως έχει μειωθεί η στρεμματική απόδοση.
Όπως λέει ο Γιάννης Λέφτσης: “Δεν έχω ακόμα τον όγκο πωλήσεων που θα μου επέτρεπε να πουλήσω όλο μου το κρασί εμφιαλωμένο, και έτσι συνεχίζω να πουλάω (και) χύμα κρασί και σταφύλι σε τρίτους, όπως έκανε και ο παππούς.”
Στη λίστα του οινοποιείου υπάρχουν τρεις ετικέτες: ένα λευκό από την ποικιλία Viognier, ένα κόκκινο από Cabernet Sauvignon και ένα ροζέ από Ξινόμαυρο. Αν όλα πάνε καλά, την ερχόμενη χρονιά το οινοποιείο θα παρουσιάσει και μια τέταρτη ετικέτα, ΠΟΠ Γουμένισσα, καθώς – όπως λέει ο Γιάννης Λέφτσης – “Είμαστε το μόνο οινοποιείο μέσα στη ζώνη που δεν έχει ΠΟΠ κρασί.”

Η διανομή των κρασιών του οινοποιείου βρίσκεται ακόμα στα πρώτα της βήματα και η προσπάθεια για να αναπτυχθεί γίνεται με ίδιες δυνάμεις. Στην Ελλάδα, τα κρασιά του οινοποιείου είναι διαθέσιμα μόνο από την κάβα Δημητριάδης, η οποία διαθέτει καταστήματα σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Παράλληλα, ο Γιάννης Λέφτσης προσπαθεί να εξάγει ένα σημαντικό ποσοστό της παραγωγής του σε Γερμανία, Ελβετία, Πολωνία και Γαλλία.