Ο αμπελώνας της Σαντορίνης εξαφανίζεται, όμως υπάρχουν ακόμα τρόποι για να σωθεί και να μεγαλώσει. Η συρρίκνωσή του είναι ραγδαία κυρίως υπό την πίεση της τουριστικής ανάπτυξης, της ανομβρίας και της κλιματικής αλλαγής. Με τις αποδόσεις να καταρρέουν και το κόστος παραγωγής να εκτοξεύεται, οι τοπικοί οινοποιοί αναζητούν λύσεις σε τεχνολογικά εργαλεία, επεξεργασμένα λύματα και νέα συστήματα άρδευσης — σε μια προσπάθεια να διασώσουν έναν από τους ιστορικότερους αμπελώνες της Μεσογείου.
Καθώς το αεροπλάνο απογειώνεται με προορισμό τη Σαντορίνη, πάνω στο γαλάζιο του Αιγαίου εμφανίζεται πρώτα η Τζιά, με το χαρακτηριστικό κυκλαδίτικο τοπίο και ελάχιστες λευκές κουκίδες, κυρίως στη Χώρα, να υποδηλώνουν την ανθρώπινη παρουσία. Στη λίγη ώρα που διαρκεί η πτήση, οι εικόνες εναλλάσσονται με το μπλε της θάλασσας, τη γη και τα λευκά σπίτια . Λίγο πριν την προσγείωση, η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική, καθώς, με εξαίρεση τον όγκο του ηφαιστείου, όλο το υπόλοιπο κυκλαδονήσι φαίνεται να έχει εξαφανιστεί κάτω από μια ανεξέλεγκτη οικιστική ανάπτυξη. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Δημοτικής Υπηρεσίας Ύδρευσης, το 2013 η ετήσια ζήτηση για νερό ήταν 891 χιλιάδες κυβικά μέτρα και το 2023 είχε φτάσει στα 2,3 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, δηλαδή σχεδόν τριπλασιασμός της ποσότητας.
Παράλληλα, το πρόβλημα της ανομβρίας έχει πλέον γιγαντωθεί, ειδικά τα τρία τελευταία χρόνια, καθώς, όπως φαίνεται, ούτε η φετινή χρονιά θα δώσει τα απαιτούμενα χιλιοστά βροχόπτωσης. Αν η δυσοίωνη πρόβλεψη επιβεβαιωθεί, θα είναι η τρίτη συνεχόμενη χρονιά που οι καλλιέργειες θα υποφέρουν από ανομβρία.
Το 2024, η στρεμματική απόδοση των αμπελώνων στη Σαντορίνη έπεσε σε πολλές περιοχές του νησιού ακόμη και κάτω από τα 100 κιλά σταφύλια ανά στρέμμα. Ως αποτέλεσμα, το περσινό σταφύλι αγοράστηκε σε τιμές που έφτασαν μέχρι και τα 10 ευρώ το κιλό, ενώ τα 8 ευρώ το κιλό θεωρήθηκαν «λογική» τιμή. Παρότι οι τιμές των κρασιών Σαντορίνης έχουν αυξηθεί έως και 60% τα δύο τελευταία χρόνια, η ζήτηση είναι τόσο έντονη που η παραγωγή διοχετεύεται τελικά στην αγορά. Ωστόσο, τα αποτελέσματα της φετινής αύξησης τιμών θα γίνουν αντιληπτά λίγο πριν το τέλος του 2025 και οι εκτιμήσεις δεν είναι αισιόδοξες, δεδομένων και των δασμών που επέβαλαν οι ΗΠΑ.
Παρότι οι τιμές είναι ανεβασμένες, αυτό δεν αρκεί για να φέρουν στα οινοποιεία τα έσοδα που είχαν όταν οι στρεμματικές αποδόσεις ήταν στα 250 κιλά ανά στρέμμα για την ποικιλία Ασύρτικο. Σύμφωνα με τον Πέτρο Βαμβακούση, Πρόεδρο του Συνδέσμου Οινοποιών Σαντορίνης, η ανομβρία είναι πλέον κρίσιμο πρόβλημα για το νησί. Αν και η Σαντορίνη έχει μακρά παράδοση στην ξερική καλλιέργεια, το «ξερικό» έχει αποκτήσει νέο, πιο ακραίο νόημα. Τα ετήσια χιλιοστά βροχής πλησιάζουν κάθε χρονιά το μηδέν και επομένως, το πότισμα των αμπελιών θα μπορούσε να αποτελέσει εναλλακτική λύση για την επιβίωση του αμπελώνα. Ήδη, κάποιοι αμπελουργοί έχουν ξεκινήσει να μετατρέπουν τα αμπέλια τους σε ποτιστικά, χρησιμοποιώντας νερό που φτάνει εκεί με υδροφόρες.
Τα ανθρώπινα λύματα σανίδα σωτηρίας για τη Σαντορίνη
Οι εγκατεστημένοι βιολογικοί καθαρισμοί, που σήμερα λειτουργούν σε επίπεδο δευτεροβάθμιας επεξεργασίας, θα μπορούσαν να αναβαθμιστούν σε τριτοβάθμια και να παρέχουν μέχρι και 2 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως, υπερκαλύπτοντας τις ανάγκες των καλλιεργειών. Ο βιολογικός καθαρισμός της Οίας, που θα λειτουργήσει πιλοτικά για αυτό το έργο, με προϋπολογισμό κοντά στις 500.000 ευρώ, θα μπορεί να προσφέρει μέχρι και 3.000 κυβικά μέτρα νερού. Με αντίστοιχες παρεμβάσεις σε όλους τους εν λειτουργία βιολογικούς, η λύση στο πρόβλημα της ανομβρίας είναι εφικτή — αλλά με δύο βασικά ερωτήματα: πόσο γρήγορα θα υλοποιηθούν αυτά τα έργα και πώς θα μεταφερθεί το νερό από τους βιολογικούς στις καλλιέργειες; Όπως δηλώνει ο Νίκος Ζώρζος, Δήμαρχος Θήρας και Θηρασιάς, ήδη η χρηματοδότηση του έργου για τη μετατροπή των βιολογικών καθαρισμών σε τριτοβάθμια επεξεργασία είναι πρόκληση. Πόσο μάλλον η χρηματοδότηση για τη δημιουργία δικτύου υδροδότησης, ώστε το νερό να φτάνει εκεί που υπάρχει ανάγκη.
Το περισσότερο νερό δεν είναι πανάκεια
Η Ιωάννα Βαμβακούρη, συνιδιοκτήτρια και οινοποιός του οινοποιείου Μικρά Θήρα, σημειώνει: «Οι αμπελουργοί του νησιού διατηρούν ακόμη την εικόνα των τρόπων καλλιέργειας του παρελθόντος, όταν με λίγα μέσα το αμπέλι μπορούσε να αποδώσει πολλά. Η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του εδάφους μας δείχνουν ότι απαιτούνται σημαντικές παρεμβάσεις σε όλα τα στάδια της καλλιέργειας. Το αμπέλι χρειάζεται προσεκτικό κλάδεμα την κατάλληλη εποχή, όργωμα, λάκισμα, συνεπές θειάφισμα και χαλκό, καθώς και την αναγκαία ποσότητα νερού — πάντα με μέτρο. Ακόμα κι αν μαγικά εμφανιζόταν άφθονο νερό στη Σαντορίνη, θα μπορούσε να αποβεί καταστροφικό για το αμπέλι, εάν το πότισμα δεν γινόταν σωστά, με μετρημένη ποσότητα την κατάλληλη εποχή.»
Η Λητώ Παρασκευοπούλου, οινολόγος και οινοποιός της Gaia Wines, εκπροσωπεί τη νέα γενιά οινοποιών στο νησί. Με άνεση στη χρήση τεχνολογίας, συμμετέχει ενεργά στον Σύνδεσμο Οινοποιών Σαντορίνης και έχει αναλάβει, μεταξύ άλλων, ένα project που περιλαμβάνει τον ψεκασμό σχεδόν 200 στρεμμάτων αμπελιών με τη βοήθεια drones, καθώς και την καταγραφή και ανάλυση των δεδομένων. Ο κατακερματισμένος αμπελώνας της Σαντορίνης και η έλλειψη εργατικών χεριών καθιστούν τις τεχνολογικές λύσεις, όπως τα drones, όχι απλώς χρήσιμες αλλά απαραίτητες, καθώς επιτρέπουν στοχευμένους ψεκασμούς και βελτίωση της παραγωγής. Σε πρώτη φάση —και μέχρι να φτάσει το νερό των βιολογικών στις καλλιέργειες— η χρήση drones ίσως αποδειχθεί εναλλακτική λύση όχι μόνο για τον ψεκασμό, αλλά και για την ορθολογική διαχείριση του ποτίσματος
